Bij het programma, Fit4Surgery, volgen patiënten die een ingrijpende operatie moeten ondergaan eerst een intensieve training van drie tot vier weken. Een fysiotherapeut, diëtist, psycholoog of andere behandelaar begeleidt hen daarbij. Het doel is dat de gezondheid van de patiënten een flinke oppepper krijgt, zodat ze fitter de operatie ingaan.

„We willen de conditie van patiënten in die periode met minstens 10 procent verbeteren”, vertelt Baukje van den Heuvel, voorzitter van stichting Fit4Surgery, in een ruimte in het Radboudumc in Nijmegen. „Mensen moeten dus vol aan de bak.”

Hometrainer

Het programma bestaat uit vijf pijlers: werken aan de lichamelijke conditie, zorgen voor een goede voedingsstatus, versterken van de mentale weerbaarheid, aanpakken van onderliggende problemen zoals suikerziekte en ijzertekort, en ondersteuning bij stoppen met roken en andere verslavende middelen.

Eerst vindt een intakegesprek plaats, waarbij wordt gekeken op welke punten winst valt te behalen. Daarna ontvangen deelnemers een programma op maat. De behandelingen krijgen ze van therapeuten in de eigen regio; dat scheelt reistijd.

Vrijwel alle patiënten die meedoen aan het programma komen in aanmerking voor een behandeling bij de fysiotherapeut, gericht op het verbeteren van hun fysieke fitheid. Daarbij dienen ze zich drie keer per week anderhalf uur lang in het zweet te werken. Ze moeten bijvoorbeeld fietsen op een hometrainer of rennen op een loopband. Andere oefeningen zijn gericht op het versterken van de spierkracht.

Mentale boost

De trainingen zijn niet mals: patiënten moeten zich dermate inspannen dat ze een tijdlang 90 procent van hun maximale hartslag halen. Voor iemand van veertig jaar komt dat neer op een hartslag van zo’n 160 slagen per minuut.

„Dat is echt heel hard werken”, zegt Van den Heuvel. „Mensen zijn dan ook onder de indruk van de intensiteit van het programma. Meestal merken ze in de tweede week al dat hun conditie vooruitgaat. Dan gebeurt er iets bijzonders: kort nadat ze te horen hebben gekregen dat ze bijvoorbeeld kanker hebben, voelen ze zich fitter dan ooit. Dat geeft een enorme mentale boost.”

Mensen die het programma volgen, hebben 40 tot 50 procent minder kans op complicaties, blijkt uit onderzoek. „Een gigantisch effect. Niet één innovatie binnen de chirurgie van de afgelopen vijftig jaar heeft zo veel impact als dit programma.”

Doordat de conditie van patiënten verbetert, worden ze weerbaarder en doorstaan ze een operatie beter, legt de chirurg uit. „Vergelijk het met het lopen van een marathon. Daarvoor moet je trainen, anders kan het verkeerd aflopen. Waarom zou je voor een operatie niet trainen?”

Het programma zorgt er ook voor dat mensen korter in het ziekenhuis liggen. Bovendien herstellen ze twee keer zo snel.

Minder is bekend over de invloed op overleving. „Er is één studie in Canada geweest waarin dat is onderzocht bij darmkankerpatiënten”, zegt Van den Heuvel. „Daaruit bleek dat zij twee keer zo veel kans hebben dat de kanker wegblijft als ze vóór de operatie hun conditie verbeteren.” De studie is wel kleinschalig en de kwaliteit is matig. Daarom zou de chirurg graag meer onderzoek zien ter bevestiging van de resultaten.

Knieoperatie

Momenteel is Van den Heuvel bezig met een onderzoek naar het effect van het programma per type operatie. Ze vermoedt dat Fit4Surgery meer invloed heeft op het aantal complicaties en ligdagen bij mensen die bijvoorbeeld aan hun buik worden geopereerd dan bij mensen die een knieoperatie moeten ondergaan. Halverwege volgend jaar verwacht ze dit onderzoek afgerond te hebben.

De stichting Fit4Surgery is in 2016 opgericht om prehabilitatie –het verbeteren van iemands gezondheid voor een operatie– onder de aandacht te brengen en zorgverleners met elkaar te verbinden. Inmiddels implementeerden 37 ziekenhuizen het programma. Dat is uniek, stelt Van den Heuvel. „Nederland loopt voorop op dit gebied. Elders ter wereld zijn er ook klinieken die zich ermee bezighouden, maar dat zijn er meestal maar één of twee per land.”

Nederland telt 69 ziekenhuizen. Waarom doen er niet meer mee? „Je moet erin willen investeren”, verklaart Van den Heuvel, die zegt alle ziekenhuizen erover benaderd te hebben. „Je hebt daarvoor de mensen nodig. Ook moet het passen bij je visie op de zorg.”

Het Radboudumc, dat als een van de eerste ziekenhuizen in Nederland de waarde van het programma inzag, trok Van den Heuvel in 2017 aan om de kar te trekken. In eerste instantie combineerde ze het programma met klinisch werk –patiënten met maag-darmklachten opereren– maar sinds een paar jaar houdt ze zich fulltime met Fit4Surgery bezig.

Voor patiënten met darmkanker verscheen in april een ”standpunt”, een voorlopige richtlijn. Daarin staan adviezen over hoe therapeuten patiënten het beste kunnen voorbereiden op een operatie. Van den Heuvel: „Dit document is in afstemming met alle relevante beroepsgroepen tot stand gekomen. Daar zijn we best trots op.” Standpunten voor andere patiëntengroepen zijn nog in ontwikkeling.

Frustrerend

De voorzitter van stichting Fit4Surgery is overtuigd van het nut van het verbeteren van de gezondheid van patiënten voor een operatie. Daarom vindt ze het frustrerend dat zorgverzekeraars het leefstijlprogramma niet zonder slag of stoot vergoeden. Verzekeraars willen, voordat ze een behandeling vergoeden, eerst wetenschappelijk bewijs zien. En dat is er nu nog onvoldoende.

Het programma wordt sinds 2020 vergoed via een zogeheten experimentele betaaltitel. Dit is een route voor het declareren van experimentele behandelingen die niet in de basis- of aanvullende verzekeringen zitten. Deze betaaltitel geldt drie jaar en kan daarna nog in totaal twee jaar verlengd worden.

Per verzekeraar dient een contract te worden afgesloten. Twee grote verzekeraars vergoeden 
Fit4Surgery, maar twee willen dat niet. Welke dat zijn, wil Van den Heuvel niet zeggen.

De chirurg hoopt dat het verbeteren van de gezondheid van de patiënt een integraal onderdeel wordt van de medische behandeling. „Dat hoop ik te bereiken in mijn leven. Prehabilitatie is daar één stap in.”

Droevig gesteld

Patiënten kunnen volgens Van den Heuvel altijd wel gezondheidswinst behalen. „Van de 2000 mensen die we in ons testcentrum hebben gehad, was niemand fit genoeg. Het is droevig gesteld met de gezondheid van de Nederlandse bevolking. De meerderheid voldoet niet aan de beweegnormen. Van het supermarktaanbod staat 80 procent niet op de Schijf van Vijf (de richtlijnen van het Voedingscentrum, MC). Steeds vaker krijgen mensen tussen de 20 en de 40 kanker. Dat heeft alles te maken met leefstijl.”

„Denk niet dat je gezond bent als je nooit bij de huisarts komt, maar wel rookt, drinkt en weinig beweegt”, zegt de chirurg. „Allerlei aandoeningen in je lijf kunnen jarenlang onder de radar blijven. Tot het misgaat en mensen in het ziekenhuis belanden met bijvoorbeeld dichtgeslibde aderen. Wij blijven al die mensen maar opereren en behandelen, terwijl het onderliggende probleem in de maatschappij ligt.”