Tijd is een ongrijpbaar iets. Het is niet te koop en je kunt het niet sparen of vermeerderen. Daarom is het tegelijkertijd ook ontzettend waardevol. Dat de tijd steeds sneller lijkt te gaan, kan je dus een onrustig gevoel geven.

Wat is tijd? Een heel bekend citaat van Augustinus luidt: „Wat is tijd dan? Zolang niemand het me vraagt, weet ik het wel. Maar als ik op deze vraag antwoord moet geven, weet ik het niet meer. Toch durf ik te zeggen dat er geen verleden tijd zou zijn als niets voorbijging, en dat er geen toekomstige tijd zou zijn als er niets naar ons toe kwam, en dat er geen tegenwoordige tijd was als er niets was” (Belijdenissen xi,17).

Aan het einde van een jaar gaan de gedachten veelal naar Psalm 90: „Wij brengen onze jaren door als een gedachte (…) en wij vliegen daarheen.” Het lijkt er wel op dat, hoe ouder we worden, hoe sneller we het levenspad afleggen. Dat is voor ons gevoel natuurlijk. Een uur, minuut of seconde duurde tien jaar geleden even lang als vandaag. Toch klagen veel mensen erover dat de tijd te snel gaat.

Wanneer we moeten wachten, lijkt de tijd een stuk langzamer te gaan. Waarom voelt dat dan zo? Dat heeft er vooral mee te maken dat de tijdsbeleving wordt bepaald door wat we in en met die tijd doen. Het gaat daarbij met name om het aantal herinneringen die we in een periode in onze hersenen opslaan. Veel nieuwe herinneringen in een buitenlandse vakantieweek geven het gevoel dat die week vliegt. Een gewone werkweek met regelmatige en herkenbare gebeurtenissen daarentegen lijkt veel langer te duren. Als volwassene ervaren we de tijd anders dan een kind dat voortdurend nieuwe dingen meemaakt en dus nieuwe indrukken opdoet. Wie ouder wordt, loopt grotelijks de kans om dezelfde dingen steeds vaker mee te maken en dan zijn niet alle ervaringen meer nieuw en bijzonder. Er komt routine in het leven, waarin gebeurtenissen veel op elkaar lijken.

Die routine in het leven toont zich in olifantenpaadjes. Nee, dit woord zoekt u tevergeefs in het Van Dale Groot woordenboek. Olifantenpaadjes ontstaan als mensen toegeven aan hun instinct en routinematig stukjes afsnijden, letterlijk of figuurlijk in gedachten. Olifantenpaadjes zijn vernoemd naar de typische eigenschap van olifanten om altijd de kortste weg te kiezen en steeds dezelfde paden te volgen. Mensen vertonen een soortgelijk gedrag, bijvoorbeeld letterlijk wanneer meerdere wandelaars of fietsers achter elkaar op dezelfde manier een zichtbaar spoor kiezen dat de officiële route afsnijdt. Waar een olifantenpaadje het gemak van de mens dient, is een geitenpaadje daarentegen een smal, voor mensen slecht begaanbaar of gevaarlijk pad waarover geiten gewoon zijn te lopen. Het vinden van een geitenpaadje dient als beeld om een weg te vinden waar de situatie is vastgelopen.

Is het niet zo dat we, naarmate we ouder worden, veelal de gewoontes en het gemak onze levensweg willen laten dienen? Daarbij pakken we instinctief die olifantenpaadjes in ons denken en doen. Niet alleen thuis, maar ook op het werk, op school en in de kerk. We kiezen vaak de gemakkelijkste weg om alleen datgene te geloven wat al past bij onze overtuigingen. Dit heet ”confirmation bias”. Onze hersenen zijn geneigd de informatie te kiezen die het meest overeenkomt met onze bestaande overtuigingen en dat bevordert die olifantenpaadjes. We zien namelijk eerder dingen waarin we reeds geloven dan dat we gaan geloven in hetgeen we zien.

Bij het afsluiten van dit jaar ben ik benieuwd hoeveel olifantenpaadjes jij de komende tijd tegenkomt. En kunnen we dan omdenken? We kunnen namelijk ook olifantenpaadjes bedenken die haaks staan op de keurig aangelegde levenswegen. Dan gaan we vast nieuwe dingen ontdekken en nieuwe herinneringen aanmaken… en gaan we beleven dat de tijd anders verloopt.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.