Dat blijkt uit de economische analyse van de verkiezingsprogramma’s die het Centraal Planbureau (CPB) woensdag presenteerde. De rekenexercitie is een decennialange traditie. Partijen zijn genoodzaakt precies aan te geven hoeveel de belastingen omhoog gaan of in welke mate de overheid zou moeten bezuinigen.

Niet alle partijen lieten hun verkiezingsprogramma doorrekenen. VVD, D66, GL-PvdA, CDA, ChristenUnie, Volt, JA21 en SGP deden mee; NSC, PVV, BBB en SP behoren tot de afhakers.

De rijksbegroting kent op langere termijn een aantal forse uitdagingen. De bekostiging van de zorg is er daar één van, mede vanwege de vergrijzing. Een aantal partijen kiest er desondanks voor om de zorguitgaven op termijn verder te laten stijgen. GL-PvdA loopt voorop en wil ongeveer 5 miljard euro extra uitgeven.

Geen enkele partij kiest ervoor om op de zorg te bezuinigen. Partijen staan wel open voor een hoofdlijnenakkoord om op termijn de zorguitgaven te beperken.

Partijen maken verschillende keuzes als het gaat om de hoogte van het eigen risico. GL-PvdA wil het verplichte eigen risico met 100 euro verlagen. De VVD, D66, het CDA en de ChristenUnie willen dat de eigen bijdrage 385 euro blijft.

Het basispakket wordt door GL-PvdA, ChristenUnie en Volt verder uitgebreid. De VVD wil dat het basispakket niet meer uitbreidt als de wetenschap nieuwe methoden ontwikkelt.

De sociale zekerheid staat onder druk vanwege de steeds grotere groep Nederlanders die recht heeft op een AOW-uitkering. Op VVD en CDA na zijn er geen partijen die voorstellen om te snoeien in de uitgaven aan sociale zekerheid.

Stikstoffonds

De partijen sleutelen stevig aan het klimaat- en stikstoffonds van het demissionaire kabinet. GL-PvdA, JA21 en SGP hebben andere plannen met het klimaatfonds. GL-PvdA wil het geld gebruiken om woningen te isoleren. De SGP benut het budget liever voor innovatie op gebied van opwekking van duurzame energie. JA21 wil vrijwel alleen de middelen voor kernenergie behouden.

GL-PvdA en JA21 willen het stikstoffonds schrappen. PvdA/GL kiest ervoor een nieuw fonds voor de verduurzaming van de landbouw op te richten. Verder valt op dat ook de regeringspartijen D66 en ChristenUnie de middelen van het stikstoffonds anders willen besteden.

De lasten voor het bedrijfsleven stijgen het meest door het beleid van GL-PvdA en de ChristenUnie. De partijen willen een lastenverzwaring van respectievelijk 25 en 22 miljard euro. Lastenverlichting zit er voor het bedrijfsleven bij vrijwel geen enkele partij in; de VVD en SGP stellen respectievelijk 1,8 en 1,3 miljard euro hogere belastingen voor.

Vrijwel alle partijen willen het overheidstekort in 2028 terugdringen. Zonder ingrijpen overschrijdt het tekort in dat jaar de Europese norm. Opvallend is dat JA21, SGP en CDA, doorgaans voorstanders van degelijke overheidsfinanciën, het tekort niet of nauwelijks beperken. Onder het beleid van deze partijen overschrijdt Nederland alsnog de Europese maximumgrens.