De meeste hospices bieden begeleiding aan mensen die hun leven als voltooid beschouwen en willen sterven door te stoppen met eten en drinken, bleek eind september uit een vragenronde van Nieuwsuur langs zo’n veertig hospices. Volgens het actualiteitenprogramma is er steeds meer belangstelling voor deze manier van overlijden.

De toename wordt echter niet gestaafd door CBS-cijfers. In het meest recente CBS-onderzoek, uit 2021, waren de aantallen te laag om een schatting te kunnen maken. In 2015 ging het om 0,5 procent van het totaalaantal sterfgevallen, omgerekend ruim 700 mensen. Ter vergelijking: in dat jaar is bij 4,5 procent van de sterfgevallen euthanasie uitgevoerd. En 0,2 procent beëindigde zijn leven door het innemen van dodelijke middelen.

Christelijke instellingen worden af en toe geconfronteerd met de wens van mensen om te overlijden door niet meer te eten en te drinken. „Wij krijgen zo’n verzoek een aantal keer per jaar”, zegt Jacomijn Wittenberg, verpleegkundige en manager van het christelijke hospice De Wingerd, onderdeel van Zorggroep Charim, in Amerongen. „Dat is iets vaker dan voorheen.”

Emoties

Mensen die terminaal ziek zijn en aangeven te willen stoppen met eten en drinken, kunnen bij De Wingerd terecht, zegt de manager. „Wij voelen het als onze plicht en roeping om voor stervende mensen te zorgen, wat de reden voor hun naderende levenseinde ook is. Het kan wel heftig zijn als we iemand moeten begeleiden die zelf zijn dood versnelt. Die emoties proberen we opzij te zetten. Deze persoon heeft die keus gemaakt, en dat respecteren we. In het team hebben we daarbij aandacht voor collega’s met gewetensbezwaren. Daarover voeren we samen het gesprek.”

De wens om te overlijden komt vaak door een gebrek aan zingeving, denkt Wittenberg. „Deze mensen vragen zich af: Waar leef ik nog voor? Elke dag voelt hetzelfde, elke dag hebben ze pijn. Bovendien zijn ze vaak afhankelijk van anderen, zoals familie en zorgverleners. Er zijn er ook die zeggen: Het is mooi geweest, waarom zou ik nog langer leven?”

De verpleegkundige denkt dat veel wensen om het leven te beëindigen naar de achtergrond verschuiven als mensen zich veilig en geliefd weten en de nodige aandacht krijgen. „Ik geloof in de kracht van een kring van mensen, van de familie of de kerk, om een oudere heen. Maar ook dan kan iemand zijn leven als voltooid zien. Ik heb situaties gezien waarin mensen besloten hadden te stoppen met eten en drinken en waarbij de familie hen liefdevol ondersteunde in dit proces.”

Waarom kiezen deze mensen niet voor euthanasie, actieve levensbeëindiging? „Niet iedereen wil zo’n traject ingaan en anderen belasten”, verklaart Wittenberg.

Spuitje

De verpleegkundige ziet een principieel verschil tussen euthanasie en stoppen met eten en drinken. „Het maakt een groot verschil of de professional actief een einde maakt aan iemands leven of dat de patiënt zelf zijn levensduur verkort door geen voedsel meer in te nemen. Charim werkt niet mee aan euthanasie of hulp bij zelfdoding. We willen altijd zorgen voor de patiënt, maar zullen hem nooit een dodelijk spuitje geven.”

Wittenberg en haar collega’s houden zich aan de KNMG-richtlijnen, die onder meer voorschrijven hoeveel water een patiënt mag krijgen bij een droge mond zonder dat het stervensproces wordt verstoord.

Is het niet verleidelijk om iemand meer water te geven, zodat hij langer in leven blijft? „Als iemand dat niet wil, is het verkeerd om het toch te doen”, zegt Wittenberg. „Zelf vraag ik me in zo’n situatie af wat Jezus gedaan zou hebben.”

Minder alert

Soms komt het voor dat mensen door vochttekort in de war raken en toch wat willen drinken. Hoe gaan verpleegkundigen van De Wingerd daarmee om? Wittenberg: „Als iemand van tevoren vastlegt dat hij bij verwardheid geen water wil, respecteren we dat en houden we ons aan die afspraken. Dat is niet altijd makkelijk. Overigens kan iemand altijd terug. Als hij bij zijn volle bewustzijn zegt dat hij het niet langer volhoudt –wat soms gebeurt– houden we dat zeker niet tegen.”

Als iemand stopt met eten en drinken, wordt hij steeds zwakker en raakt hij uitgedroogd, legt de verpleegkundige uit. „Op een gegeven moment wordt hij door vochttekort steeds minder alert en zakt hij weg. Uiteindelijk stoppen de organen met functioneren en overlijdt de persoon.”

Waardevol

Het christelijke hospice De Regenboog in Nunspeet heeft een ander beleid: het neemt geen mensen op die willen overlijden door te stoppen met eten en drinken. „Als we een aanmelding krijgen van iemand met die wens, gaan we eerst het gesprek aan”, zegt directeur Gerrinda van der Veen. „We vragen dan hoe iemand tot die keus is gekomen. Tegelijkertijd geven we aan dat wij het leven van het begin tot het einde als waardevol zien en niet achter een zelfgekozen einde kunnen staan.”

Ook Hospice Ede De Olijftak, onderdeel van het christelijke woonzorgcentrum Bethanië, werkt niet mee aan verzoeken van mensen die door uitdroging en verhongering hun leven willen beëindigen. „Dat vinden we geen indicatie voor hospicezorg”, verklaart teamleider Lia van Laar.

Het komt soms voor dat mensen tijdens hun verblijf in een hospice aangeven dat ze geen eten of drinken meer willen. „Dat zijn bij ons tot nu toe vrijwel alleen mensen die er heel slecht aan toe zijn en zeggen: Ik kan niet meer”, vertelt Van Laar.