Dagboek ”Het Achterhuis” van Anne Frank is wereldberoemd. Bezoekers uit de hele wereld komen naar het Anne Frankhuis, haar voormalige onderduikplaats in Amsterdam. Op 4 augustus 1944 deed de Grüne Polizei een inval in het Achterhuis. Alle onderduikers werden gearresteerd en afgevoerd, ook Anne. Ze overleed in maart 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen. Haar dagboek bleef bewaard. Misschien is zij door de publicatie ervan wel het beroemdste slachtoffer van de Holocaust geworden.

Een van Annes vriendinnen in Amsterdam was de eveneens joodse Hannah Goslar. De twee woonden bij elkaar in de buurt, aan het Merwedeplein, en ze speelden vaak samen. Hannah werd net als Anne gedeporteerd naar het concentratiekamp Bergen-Belsen, maar zij overleefde de oorlog. Hannah komt onder de naam Lies diverse keren in het dagboek van Anne Frank voor.

Hannah Goslar emigreerde na de oorlog naar Israël en bouwde daar een nieuw bestaan op. Journalist Dina Kraft interviewde haar diverse keren kort voor haar overlijden in 2022. Ze vulde het beeld dat ze op die manier kreeg van Hannah en Anne aan met nader onderzoek naar hun beider leven.

Hannah werd in 1928 in Berlijn geboren, waar haar vader een goede baan had. Vanwege de dreiging van het nazisme verhuisde het gezin in 1933 naar Amsterdam, waar zich in deze jaren veel joden uit Duitsland vestigden. Zo kwam ze in contact met Anne, die ook uit Duitsland kwam en haar vriendin werd. Er waren in Hannah’s jeugd twee polen: die van het onbezorgde kind-zijn en die van de naderende dreiging vanuit Duitsland. Bij het eerste gaat het onder meer over de viering van de sabbat, die in het gezin van groot belang was, en over de vrijetijdsbesteding. „We verzamelden ruilkaarten van Europese vorstenhuizen, met daarop bijvoorbeeld de Britse prinses Elizabeth, die maar één jaar ouder was dan wij, en prinses Juliana van Nederland.”

Bij het tweede wordt de toenemende druk na het nazisme voelbaar, vooral na de bezetting van Nederland door de Duitsers. Joden mochten niet meer koosjer slachten. „Dat kwam er voor ons vrome huishouden op neer dat we geen vlees meer konden eten.” Dat joden niet meer naar de film mochten, ervoeren de vriendinnen als moeilijk. „Films waren onze vluchtroute naar die heel andere wereld van luchtige musicals en onwaarschijnlijke heldinnen die ware liefde vinden.”

Ingrijpend was het voor Hannah dat ze in 1941 niet meer naar een „gewone school” mocht maar naar een joodse school moest. Het net sloot zich langzaam. Eerst was er sprake van kleine groepen joden die verdwenen. Dat werden er steeds meer. Moeilijk was het moment voor Hannah toen ze hoorde dat de familie Frank „naar Zwitserland” was vertrokken.

De familie Goslar werd ook gedeporteerd. Via Westerbork kwam ze in Bergen-Belsen terecht. Daar had Hannah, tot haar grote verrassing, een paar keer contact met Anne, die ze niet kon zien, maar wel kon spreken. Samen met haar zus Gabi overleefde Hannah het kamp en ook de vreselijke tocht per trein door Duitsland toen ze begin 1945 door de Duitsers uit het kamp werden weggehaald omdat de Britten naderden. Ze werd uiteindelijk door de Russen bevrijd.

Het boek geeft een indringende indruk van de Holocaust, maar er zijn wel wat kanttekeningen bij te plaatsen. Dat is in de eerste plaats de titel die suggereert dat het boek (vooral) over Anne Frank gaat. Dat is niet waar. Een betere titel zou zijn: ”De vriendin van Anne Frank”, maar dat trekt waarschijnlijk minder de aandacht. Anne Frank komt maar op een paar aantal pagina’s ter sprake.

Opvallend is dat Hannah zich niet veel details van haar contacten met Anne herinnert. Vaak gaat het over algemeenheden, zoals over de „ongebreidelde energie” van Anne of over de manier waarop ze aandacht trok door met opzet haar schouder uit de kom te laten schieten, zonder een specifiek voorval te noemen. Je zou hier iets meer verwachten. Misschien heeft dit te maken met haar leeftijd op het moment dat Hannah werd geïnterviewd.

Desondanks is het boek een aanrader, omdat het op een indringende manier beschrijft wat de Holocaust betekende voor een orthodox-joods gezin en om het aangrijpende beeld van een net dat zich steeds meer sluit.

Boekgegevens

Mijn vriendin Anne Frank, Hannah Pick-Goslar; uitg. A.W. Bruna; 350 blz.; € 22,99