Er zijn politiek analisten die het al helemaal voor zich zien. Omtzigt wordt op 22 november de grootste, nipt voor GL-PvdA en VVD. CDA en D66 worden weggevaagd en BBB moet het doen met een zeteltje of tien. Dat scenario, zo wil het verhaal, biedt mogelijkheden voor een centrumrechtse NSC-VVD-BBB-coalitie, die vanuit de Tweede Kamer steunt krijgt van CDA, SGP, JA21 en op onderdelen ook van de PVV.

Inderdaad, zo kan het gaan. En ja, een samenwerkingsverband van die signatuur moet inderdaad wel in staat zijn afspraken te maken over een deel van Omtzigts speerpunten, zoals het openbaar bestuur en een betere rechtsbescherming voor de burgers. Kanttekening is natuurlijk wel dat niet iedereen warmloopt voor de komst van een Constitutioneel Hof, maar ach. Het realiseren daarvan is een zaak van lange adem, dus als het plan alvast wat in de steigers wordt gezet, neemt Omtzigt daar vast genoegen mee.

Raakvlakken zijn er ook op migratie- en stikstofterrein. Omzigts plannen om de migranteninstroom beter te beheersen, overlappen met die van VVD en BBB en in zijn stikstofparagraaf blijft hij weg bij harde doelen. Snel werk maken van een significante vermindering van de uitstoot staat voorop, waarbij ‘het hoe’ aan de sectoren is. Verder is ook inzetten op kerncentrales voor geen van de drie taboe. Het energie- en klimaatbeleid moet groener en duurzamer, maar wel behoedzaam en met tact; daarover zijn ze het eens.

Kanttekeningen

Moeten de partijen die nu worden aangemerkt als verliezers zich dan maar opmaken voor een bestaan in de oppositiebankjes? Dat is nog maar de vraag. BBB en zeker NSC zijn beide nog partijen in opbouw. Alle twee hebben ze een kandidatenlijst en een verkiezingsprogramma –dat van NSC kwam net op tijd– maar vooral bij die programma’s zijn de nodige kanttekeningen te plaatsen.

Neem dat van BBB. Zodra die partij het had gepresenteerd sloeg Wim Suyker, een inmiddels gepensioneerde maar nog altijd gezaghebbend CPB-econoom, aan het rekenen. Zijn conclusie: Van der Plas verhoogt de overheidsuitgaven met minimaal 5 miljard. Daar komt nog eens 2 miljard aan lastenverlichting bij en dat terwijl het nieuwe kabinet sowieso al rekening heeft te houden met financiële tegenvallers. Kan de partij dan wel doen wat zij belooft?

Zowel in campagnedebatten als in interviews werd Van der Plas lange tijd gespaard. Media lieten haar tot dusver in haar zelfgekozen rol van outsider; van de uit de klei getrokken vrouw met het gezonde verstand die het alleen op boerenslimheid wel gaat redden in de politiek. Een week geleden viel het bij College Tour al wel op dat er maar weinig discussies over beleidsthema’s zijn waarop zij inhoudelijk haar stempel weet te drukken. En zaterdag sloeg de Telegraaf –eindelijk– onverbiddellijk toe, met de meer dan voor de hand liggende vraag: „U wilt het eigen risico in de zorg afschaffen en de tandarts en fysio in het basispakket. Weet u hoeveel dat kost?”

In haar antwoord stelt Van der Plas eerst dat BBB nog bezig is met een eigen berekening over de opbrengsten van die maatregelen, vervolgens dat het antwoord minder ter zake doet omdat een verkiezingscampagne in eerste instantie een ideeënstrijd is, om tenslotte te betogen dat de financiering kan worden geregeld door het verlagen van de administratieve lastendruk in de zorg. BBB-spindoctor Henk Vermeer zal de komende dagen zeker zijn best doen dergelijke warrigheid af te doen als een regiefoutje. Maar duidelijk is dat de Telegraaf hier de schijnwerper zet op een zwakke plek in het BBB-verhaal: de financiële degelijkheid.

Tactische vragen

Omtzigt voert tot dusver een knappe campagne waarbij met name opvalt hoe hij de aandacht van de media steeds weet te vestigen op niet-inhoudelijke, maar tactische vragen. Wanneer komt zijn programma? Wie is de NSC-premierskandidaat? Dat alles neemt niet weg dat ook bij zijn programma kanttekeningen te plaatsen zijn.

Zo wil ook Omtzigt de zorguitgaven fors verhogen. Verder hij wil de jaarlijkse tandartsencontrole terug in het basispakket. Het op de schop nemen van de acute zorg –door demissionair zorgminister Kuipers gezien als onontkoombaar– wijst hij af: streekziekenhuizen moeten behouden blijven. Het almaar uitkleden van gemeenten door het Rijk is wat hem betreft passé en hij wil forse investeringen in het openbaar vervoer. Inwoners van Noord-Oost-Nederland krijgen de Lely- en de Nedersaksenlijn in het vooruitzicht gesteld. Dan zijn er nog de verhoging van het kindgebonden budget en de structurele verlaging van de energiebelasting op gas.

En de kosten? „Het eerlijke verhaal is dat de financiële ruimte de komende jaren zeer beperkt is. Er is een financiële koerscorrectie nodig en deze willen we verstandig en geleidelijk inzetten”, leest het NSC-programma. Dat klinkt realistisch, maar daarmee is er nog geen solide onderbouwing van de plannen. Een ander voornemen van NSC betreft het skippen van de fondsen voor klimaat en stikstof. Maar dat roept vooral de vraag op: als het stikstof- en klimaatbeleid niet meer daaruit worden bekostigd, waaruit dan wel? Normeren, belasten en beprijzen lijken de enige alternatieven te zijn, maar het NSC-programma werkt dat niet verder uit.

Blijft de campagne even gezapig als nu, dan mondt ze ongetwijfeld net als in voorgaande jaren uit in vragen als: Wie wordt de grootste of wie sluit wie uit? Dat biedt zeker vermaak, daarover geen twijfel. Maar één ding is zeker: een stevig debat, gericht op de vraag of BBB en NSC wel waar kunnen maken wat zij beloven én of beide wel klaar zijn voor een regeringsavontuur, zou geen overbodige luxe zijn.