Ellul bedoelt met techniek niet het gebruik van machines, maar het verschijnsel waarbij alles ondergeschikt gemaakt wordt aan het criterium van efficiëntie. Het gaat hem om de ontmaskering van de systeemwereld waar alles en iedereen aan onderworpen wordt. Terwijl ik in deze bundel lees, komen de laatste jaren mij weer voor de geest: de coronacrisis, de toenemende regeldruk, het alles willen vastleggen in protocollen en niet te vergeten de enorme invloed van talloze algoritmen die onze levens in hun greep proberen te krijgen.

In het eerste opstel brengt Ellul de vluchtwegen in kaart die hij onder christenen waarneemt om aan de druk van de wereld te ontkomen. Sommigen proberen het geestelijke en het materiële uit elkaar te halen. Een andere oplossing is volgens Ellul het moraliseren of kerstenen van het handelen van de wereld. „Smeer de duivel in met goud, kleed hem in het wit, misschien wordt hij dan wel een engel.” Ontmaskerend is hij over het wij-zijdenken van christenen. „Ondanks al onze pogingen en onze vroomheid hebben wij deel aan de zonde der wereld.” We leven in de spanning tussen zonde en genade. Het vereist een zo concreet en vitaal mogelijk uitleven en verwerkelijken van deze spanning. Ellul wijst dan op de „buitengewone macht van het gebed”.

Leven vanuit de toekomst

Het vraagt om een „revolutionair christendom”. Nu klinkt dat voor ons besef anders dan de bekende slogan ”tegen de revolutie het Evangelie”. Het gaat Ellul om een christenleven in het licht van de wederkomst van Christus. Ieder moment is beslissend in dat licht. „Revolutionair zijn is: beoordelen wat is, wat in het heden gebeurt, in de naam van een waarheid die nog niet is (maar die komt!). Het is daarbij: déze waarheid voor echter en werkelijker houden dan de werkelijkheid om ons heen.” Elluls denken is eschatologisch van aard: God is de komende als de gekomene in Christus en door Zijn Geest. Nog anders gezegd: leven onder de hoede van de hoop. Daarom kunnen christenen er geen vrede mee hebben als ze anderen gevangen zien in hun angsten en verwarring, overgeleverd aan de tirannie, aan grenzeloze arbeid, aan redeloze hoop. Ellul is kritisch op alles wat er als feit gepresenteerd wordt door middel van statistieken en sociologische onderzoeken. Ze scheppen vaak een schijnwereld die gepresenteerd wordt als de echte wereld.

Tegenwoordig is alles middel geworden, er is geen doel meer. „Wij weten niet meer waarheen we op weg zijn.” Wat een middel rechtvaardigt is dat het efficiency in zich heeft en succes heeft. Waardeoordelen dienen echter allereerst over de doelen te gaan. „Onze beschaving, die beweert geen dwang uit te oefenen, probeert niettemin mensen in hun totaliteit te vangen en hen in te passen in een gedetailleerd kader, waarin al hun daden en geheime gedachten gecontroleerd worden door het maatschappelijk systeem. Dat is wat de overwinning van de middelen betekent”, schrijft Ellul. Hoe actueel zijn deze woorden.

Bewustwording

Ellul schreef zijn betogen met het doel dat er „bewustwording” zou plaatsvinden. Hij erkent dat het uiteindelijk alleen de Heilige Geest is Die onze ogen opent en ons verstand inzicht geeft. Juist daarom zijn we geroepen om doorwrochte analyses te maken van wat zich aandient in de actualiteit en proefballonnetjes door te prikken die gepresenteerd worden als oplossingen om de wereld te verbeteren. Het kompas voor Ellul is Romeinen 12:2: niet leven volgens het schema van de tijdgeest, maar vernieuwing van binnenuit als de enige echte vorm van weerstand. En vervolgens een christelijk leven leiden waarin het gaat om wat God wil en te ontdekken wat goed, volmaakt en welgevallig is voor Hem. Laten christenen met elkaar doorspreken over wat dit boek te bieden heeft, om zo onze plaats in te nemen in de 21e eeuw in een samenleving en een kerk in verwarring en verstarring. Het is een beklemmende en bevrijdende boodschap.

Boekgegevens

”Staan in de wereld van nu. Uitdagingen in een postchristelijke beschaving”, Jacques Ellul (opnieuw vertaald door Frank Mulder); uitg. KokBoekencentrum; 192 blz.; € 20,-