Stroperij om de hoorns blijft neushoornpopulaties in Afrika bedreigen. Bovendien komen de twee kleinste en meest bedreigde soorten (de Sumatraanse en de Javaanse neushoorn) steeds dichter bij het punt dat ze niet meer in staat zijn om zich in het wild te handhaven. Er dreigt verlies van leefgebied en de populaties kunnen te klein worden.

African Parks, een liefdadigheidsinstelling voor natuurbehoud, heeft onlangs de grootste
privécollectie neushoorns ter wereld gekocht: de Platinum Rhino Farm in het Zuid-Afrikaanse Klerksdorp, in de buurt van Johannesburg. Die was voorheen eigendom van de Zuid-Afrikaanse zakenman John Hume.

African Parks is van plan om de tweeduizend neushoorns van de Platinum Rhino Farm (ruwweg 15 procent van de wereldwijde populatie witte neushoorns) de komende tien jaar in het wild uit te zetten, verspreid over heel Afrika. Dat is goed nieuws. Als ecoloog zie ik het nut er niet van in om een wilde diersoort te beschermen door ze in gevangenschap te houden. Wilde dieren horen in het wild.

Onverkocht

Het internationale verbod op de handel in hoorns van neushoorns, ingesteld door de Convention on International Trade in Endangered Species (Cites), is nog steeds van kracht. Dit ondanks lobbywerk van Hume en anderen. Zij werden bijgestaan door enkele natuurbeschermers die geloven dat de beste of enige manier om neushoorns te redden het legaliseren van de handel in hun hoorns is. De logica hierachter is dat legalisatie de markt zou overspoelen met legale hoorns. Daardoor zouden illegale hoorns minder waard worden en de winsten van stropers en handelaren in wilde dieren kleiner worden. De stimulans om neushoorns te doden, zou dan verminderen.

Tot voor kort breidde Hume zijn particuliere neushoornboerderij alsmaar uit. Hij gebruikte zijn groeiende neushoornpopulatie om zijn oproep tot legalisatie van de handel in hoorns kracht bij te zetten. Maar nu het verbod op internationale handel intact blijft, lijkt het geduld van Hume op te zijn. De populatie van Platinum Rhino Farm werd in april 2023 online geveild voor een startprijs van 10 miljoen dollar. Er kwam echter geen aanvaardbaar bod. Nadat er voor de grootste privécollectie neushoorns ter wereld geen koper was gevonden, werd ze gekocht door African Parks.

Herstel ecosystemen

Het plan van African Parks om de neushoorns uit te zetten in het wild is echter niet eenvoudig. Een aantal jaren geleden was ik betrokken bij wat toen de grootste private verplaatsing van neushoorns was. Het team waarmee ik werkte, ‘verhuisde’ tientallen neushoorns. De missie van African Parks is echter vele malen omvangrijker.

African Parks beheert 20 miljoen hectare, verspreid over 22 nationale parken en beschermde gebieden in 12 landen. De organisatie heeft al neushoorns uitgezet in parken in Rwanda, de Democratische Republiek Congo en Malawi.

Wetenschappers op het gebied van natuurbehoud zeiden onlangs dat het noodzakelijk is om in Afrika „initiatieven voor herbebossing op te schalen”. Neushoorns kunnen een sleutelrol spelen bij het herstel van de ecosystemen waarin ze worden geplaatst. Ze oefenen een grote invloed uit op andere diersoorten in hun buurt en kunnen ecologische wonden die door mensen zijn veroorzaakt, helen.

Dit is de essentie van ”rewilding”: het herstellen van de verbanden waaruit ecosystemen bestaan. Herstelde megafauna (een groep zeer grote (zoog)dieren in een bepaald gebied) kan ook helpen om de klimaatverandering aan te pakken. Door de natuurlijke CO2-opslag in leefomgevingen te vergroten, door zaden te verspreiden en de bodem te verrijken.

Het herstellen van megafauna blijft echter lastig. In een recent wetenschappelijk artikel pleiten natuurbeschermers voor beleidsmaatregelen om dit te ondersteunen. Ze stellen voor om ambitieuze fokprogramma’s voor megafauna die een sleutelrol spelen in ecosystemen te ondersteunen. Het uitzetten van de neushoorns van African Parks gaat wellicht aantonen dat een dergelijke aanpak haalbaar is.

Waar gaan de neushoorns heen? Zullen ze worden uitgezet in gebieden waar neushoorns zijn uitgestorven of zullen ze bestaande populaties aanvullen? Kunnen ze de rol van de uitgestorven noordelijke witte neushoorn overnemen?

De tijd zal het leren. Ondertussen moeten de gekweekte neushoorns worden voorbereid op de stress van de vrijlating en op een leven in het wild. Ze moeten worden getraind om voedsel te vinden en te verwerken in hun nieuwe, natuurlijke omgeving. Ze moeten de uitdagingen van hun nieuwe omgeving aankunnen, zoals ziektes, parasieten en roofdieren.

Het gevaarlijkste ‘roofdier’ voor neushoorns blijft de mens. Hoe we het verlies van in het wild levende neushoorns als gevolg van stroperij kunnen verminderen of zelfs stoppen, blijft de grote vraag. Traditionele beschermingsmaatregelen tegen stroperij moeten in elk geval gehandhaafd worden. Daarnaast moeten ook de inspanningen om de vraag naar hoorns van neushoorns te verminderen opgeschaald worden.

De auteur is ecoloog en neushoornkenner. Bron: IPS/The Conversation.