1. Gekibbel over de Europese begroting

Brussel heeft meer geld nodig om de meerjarenbegroting (MFK) van de EU dekkend te krijgen. De komende drie jaar is volgens de Commissie 50 miljard euro (leningen en giften) extra van de lidstaten nodig om Oekraïne draaiende te houden, nog los van militaire steun en geld voor de opbouw. Om ook recent gesloten migratiedeals, investeringen in de Europese techsector en extra personeel te kunnen bekostigen, vraagt Brussel in totaal 66 miljard van de lidstaten. Nederland moet in ieder geval ruim 3 miljard euro neertellen en dat kan tot 2 miljard hoger worden. Onderhandelingen over de verhoging van het MFK beloven stevig uit te pakken. Wat Duitsland en Nederland betreft moet de Commissie de kosten –behalve die voor Oekraïne– dekken met bezuinigingen. Of de lidstaten met Brussels betalingsverzoek instemmen, moet de komende maanden blijken. Er is haast bij een beslissing, benadrukt de Commissie: het extra geld moet in 2024 ingezet worden.

2. Gaat Brussel de begrotingsregels versoepelen?

Dit najaar moeten lidstaten het eens worden over een hervorming van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP). Eurolanden mogen een begrotingstekort van hooguit 3 procent hebben, de staatsschuld mag niet meer dan 60 procent van het bruto binnenlands product bedragen en landen die te diep in het rood staan, moeten hun schuld met 5 procent per jaar terugbrengen tot de 60 procent. Het naleven van de eis laat echter te wensen over, vinden Noord-Europese landen. Schuldenlanden zijn juist tegenstander. Italië zou dan 135 miljard euro per jaar moeten bezuinigen. Eind april presenteerde de Commissie SGP 2.0: Landen krijgen meer tijd om hun schuld af te bouwen. In een plan –dat andere EU-landen goedkeuren– moeten landen aangeven hoe ze rode cijfers wegwerken, is het plan. Maar er is verzet. „In plaats van het SGP te verzwakken, moeten we de regels strenger maken”, schreef de Duitse minister van Financiën in april in Financial Times.

3. Steun voor Oekraïne; niets over toetreding

„We zullen Oekraïne terzijde staan zolang dat nodig is”, zei Von der Leyen woensdag. Vanaf februari 2022 besteedde de EU al zo’n 80 miljard euro aan bilaterale hulp aan het door oorlog getroffen land. Ook nam Brussel elf sanctiepakketten tegen Rusland aan. Komend jaar blijft de EU Kyiv steunen met een steunpakket ter waarde van 50 miljard euro. Brussel staat nog wel voor lastige vragen. Is het geoorloofd bevroren Russische tegoeden aan te wenden voor de wederopbouw van Oekraïne? En gaat het blok de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne volgend jaar opstarten? President Volodymyr Zelensky hoopt er op. Maar in Brussel zijn er bedenkingen. Weliswaar ligt „de toekomst van Oekraïne in de EU”, bevestigde de Commissievoorzitter woensdag. Maar er zijn ook zorgen over de corruptie die in de kandidaat-lidstaat welig tiert. En wordt ‘graanschuur’ Oekraïne EU-lid, dan verdubbelen bij ongewijzigd beleid de uitgaven voor het landbouwbeleid.

4. Uitbreiding in de Westelijke Balkan

Acht kandidaten staan in de rij om tot de EU toe te treden. Niet alleen Oekraïne en Moldavië, maar ook landen in de Westelijke Balkan. Hun toekomst ligt in de EU, gaf Von der Leyen woensdag aan. Sommige landen in de regio wachten al meer dan 10 jaar op toetreding; Noord-Macedonië al sinds 2005. Raadsvoorzitter Charles Michel opperde eind augustus om die landen per 2030 tot de EU toe te laten. Maar hij sprak voor zijn beurt. „Toetreding is gebaseerd op verdienste”, aldus Von der Leyen woensdag. De Commissie publiceert later dit jaar rapporten over de voortgang van de kandidaat-lidstaten. Er zijn zorgen over de toetreding van de armlastige Oost-Europese nieuwkomers. Begin 2024 wil de Commissie evalueren hoe de EU bij uitbreiding moet worden gefinancierd en bestuurd. Meer Eurocommissarissen, regeringsleiders in de Raad en Europarlementariërs zou de Europese besluitvorming nog stroperiger maken, vrezen ambtenaren in Brussel.

5. Von der Leyen wil hardere lijn tegen „oneerlijke praktijken” door China

De Commissie gaat onderzoeken of China haar elektrische auto’s met subsidie onder de kostprijs verkoopt. Die oneerlijke concurrentie schaadt onder meer Europese autofabrikanten, aldus Von der Leyen woensdag. De EU zou kunnen besluiten tot strafmaatregelen. „De wereldmarkt wordt overspoeld met goedkope Chinese elektrische auto’s”, constateerde Von der Leyen. De prijs wordt „kunstmatig laag gehouden met enorme staatssubsidies. Dat verstoort onze markt”. Frankrijk dringt al maanden aan op zo’n onderzoek naar dumping door China. Maar vooral Duitsland stribbelde tegen, omdat het een handelsoorlog met China vreest. Het Duitse bedrijfsleven, ook de autobranche, is nauw verstrengeld met het Chinese. Von der Leyen gaf woensdag aan dat „we ons moeten verdedigen tegen oneerlijke praktijken. Maar het is ook van vitaal belang om de dialoog met China open te houden. Dat zal mijn insteek zijn in gesprekken met China’s leiders op de EU-Chinatop later dit jaar.”

6. Beheersen van irreguliere migratie blijft een twistappel in Europa

„Laten we tonen dat de EU migratie effectief en met mededogen kan beheersen”, stelde Von der Leyen. Maar of lidstaten het eens kunnen worden over het indammen van de irreguliere migratie, is nog de vraag. In juli sloot ”Team Europa” met de Tunesische president Kais Saied een deal. Tunis krijgt meer dan 1 miljard euro aan giften en leningen. Daarvoor moet Saied irreguliere migranten tegenhouden. Slaagt de deal, dan volgen mogelijk meer deals met landen in Noord-Afrika. Het aantal migranten dat Tunesië verlaat, verdubbelde echter de eerste acht maanden van 2023 tot 114.000. En er is nog een tegenvaller voor Von der Leyen. In juni bereikten EU-ministers een akkoord om economische migratie te stoppen: er komen opvangcentra aan de buitengrenzen waar wordt beslist of vluchtelingen asiel krijgen. Wie de EU in mag, wordt via quota verspreid over de lidstaten. Maar Polen en Hongarije zijn fel tegen. Ook het Europees Parlement moet deze voornemens nog goedkeuren.

7. Strijd over het voorstel voor Natuurherstel

De meeste wetgeving uit de Europese Green Deal is afgerond. Enkele wetten bevinden zich nog in de laatste onderhandelingsfase. Wel zal de nieuwe Eurocommissaris voor Klimaat begin 2024 nieuwe klimaatdoelen voor 2040 presenteren. Ook de Natuurherstelwet moet nog uitonderhandeld worden met de Raad en het Europees Parlement, die het voorstel flink willen afzwakken. Nog altijd is het lot van de beoogde wet onzeker. Critici voorzien dat Nederland met de wet helemaal op slot gaat. Het kabinet is daarom fel tegenstander van de Natuurherstelwet. Maar in de Raad als het Europees Parlement was een nipte meerderheid voor de wet. Het Parlement moet –waarschijnlijk in november– akkoord gaan met een definitief, afgezwakt voorstel. Mogelijk legt de parlementaire milieucommissie dan eerst het –minder zwakke– voorstel van de Raad ter stemming voor in plaats van het eigen voorstel dat van de scherpe kantjes is ontdaan.

8. Kan Brussel de toepassing van AI reguleren?

„Ik ben van mening dat Europa het voortouw moet nemen met een wereldwijd kader voor AI”, zei Von der Leyen. In juni keurde het Europees Parlement de Europese AI-wet goed; wereldwijd de eerst wet die kunstmatige intelligentie moet reguleren. De Commissie wil nog dit jaar een definitief akkoord over de wet. Daarna duurt het twee jaar voor de regels van kracht zijn. Naast wetgeving wil Von der Leyen een adviesraad voor kunstmatige intelligentie instellen. De Commissievoorzitter vergelijkt het met het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Het is de bedoeling dat de adviesraad de risico’s en mogelijke voordelen van kunstmatige intelligentie voor de mensheid in kaart brengt. Ook wil de Commissie de dialoog met AI-ontwikkelaars op gang brengen en kondigde Von der Leyen woensdag „een initiatief aan om onze geavanceerde computers ter beschikking te stellen aan AI-start-ups om hun modellen te trainen”.

9. Charmeoffensief van kandidaat Hoekstra

Onder Nederlandse Europarlementariërs gaat het deze dagen maar over een ding: de hoorzitting van Wopke Hoekstra door de milieucommissie, waar hij als Eurocommissaris het meest mee te maken krijgt. Die staat gepland over drie weken. Twee weken terug werd hij als beoogd Eurocommissaris voor Klimaat door Von der Leyen benoemd. De milieucommissie zal zijn expertise en klimaatambitie toetsen. De linkse partijen in die parlementaire commissie vragen zich af of de CDA’er wel een geloofwaardige EU-klimaatambassadeur kan zijn. Hoekstra moet minimaal twee derde van de milieucommissie achter zich krijgen. Als hij geen goedkeuring krijgt, moet hij zich terugtrekken. Om te laten zien dat hij het klimaatdossier serieus neemt, reisde Hoekstra maandag per elektrische auto naar Straatsburg om met Europarlementsleden te praten en steun op te bouwen voor zijn benoeming. Donderdag staat een ontbijt met Nederlandse Europarlementariërs gepland.

10. Wat gebeurt er met Von der Leyen zelf?

De grote vraag in Brussel is of Von der Leyen volgend jaar door wil als Commissiebaas. Tijdens haar Staat van de Europese Unie-toespraak repte ze er met geen woord over. Toen Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in 2019 zijn biezen pakte, maakte hij al maanden eerder duidelijk dat hij niet zou streven naar nog een termijn. Dit keer zijn de voornemens in nevelen gehuld. Als Von der Leyen als Commissievoorzitter door wil, wordt ze waarschijnlijk Spitzenkandidat van de christendemocratische EVP-fractie. Ze kan dan worden gekozen in plaats van benoemd, zoals in 2019. Een andere optie is dat de Duitse oud-minister van Defensie naar de NAVO gaat, waar de positie van secretaris-generaal volgend jaar met het vertrek van Jens Stoltenberg vacant wordt. Wie na juni 2024, na vijf jaar in functie, in ieder geval niet terugkeert, is de Belg Charles Michel. De Raadsvoorzitter mag slechts twee termijnen van tweeënhalf jaar dienen.