Rusland en Oekraïne leveren normaal gesproken veel officieren voor de internationale zeevaart. Maar door de oorlog in Oekraïne is dat nu minder. „Veel ervaren bemanningsleden keren naar huis terug om zich bij het leger te voegen”, zegt Rhett Harris, hoofd van de onderzoeksafdeling van Drewry. „Helaas is het einde van de oorlog nog niet in zicht, dus we verwachten dat het aantal nieuwe zeevarenden uit Rusland en Oekraïne voorlopig zeer beperkt zal zijn.”

Ook bij Nederlandse rederijen is er een tekort aan officieren, zo meldde het Financieele Dagblad (FD) donderdag. Er zijn maar weinig Nederlandse jongeren geïnteresseerd in een opleiding aan de zeevaartschool.

Vacature

Reder Adriaan Kok (51) van Liamare Shipping herkent het probleem direct. „Ik heb al een hele poos een vacature voor eerste stuurman voor onze coaster de Liamare, maar ik krijg die vacature niet vervuld.”

Ongeveer een derde van het personeel aan boord van een coaster heeft een officiersrang: kapitein, eerste stuurman of eerste machinist (hoofdwerktuigkundige). Zomaar met een mannetje minder varen is er uit veiligheidsoverwegingen en vanwege de maritieme regels niet bij.

De aantrekkingskracht van werken op zee neemt af, zo concludeert de Britse onderzoeker Rhett Harris: „En door de coronapandemie is dat alleen maar erger geworden. Dit kwam vooral door de verschillende verhalen van bemanningen die vastzaten aan boord van schepen, vaak in erbarmelijke omstandigheden.”

Eerste stuurman Jaap-Willem Meijer (26) van de Liamare ziet onder leeftijdsgenoten eigenlijk geen belangstelling om hetzelfde werk te gaan doen als hij. „Ik snap het ook wel. Het moet je wel trekken om een tijd van huis te gaan.”

Meijer is iedere keer zes weken aan boord en dan weer zes weken vrij. „Als je een druk sociaal leven hebt en je wilt dat behouden, valt het lastig te combineren. Maar aan de andere kant kan ik in die zes vrije weken doen wat ik wil. Ik moet alleen zorgen dat mijn papieren dan op orde blijven.”

Elon Musk

Zaken als goede communicatiekanalen met het gezin thuis en comfortabele faciliteiten aan boord worden steeds belangrijker, schrijft onderzoeker Harris. Meijer prijst de huidige goede internetverbinding op zee. „Dat hebben we te danken aan Elon Musk, die daar met zijn duizenden satellieten van Starlink voor zorgt.”

Om toch aan voldoende personeel te komen, bieden grote reders met containerschepen, offshore bevoorradingsvaartuigen en baggerschepen hogere lonen. „Daar kunnen wij als kleine reder niet tegenop. Maar ook christelijke jongeren laten zich door het geld overhalen”, ziet Kok. „Ook al werk je bij zo’n grote jongen zeven dagen per week, 12 uur per dag.”

Liamare Shipping probeert de zondagsrust zoveel als mogelijk in ere te houden. „Zaterdagavond meert de Liamare in Noorwegen aan. Daar willen ze graag op zondag laden, maar wij werken dan niet. Dus wordt het maandag. Tot op heden wordt dat nog geaccepteerd omdat we verder bovengemiddeld presteren.”

Waarom zou een jongere voor de zeevaart kiezen? Kok: „Lees de boekjes over Michiel de Ruyter maar. Het is het avontuur, maar ook de gemeenschapszin, de teamspirit.”

Een goede sfeer aan boord is erg belangrijk, weet Kok. „Je zit 24 uur per dag bij elkaar op een schip. Dan is het belangrijk dat je het goed met elkaar kunt vinden. Pas meldde de bemanning van de Liamare dat ze een nieuw onderdeel van het spel Kolonisten van Catan hadden besteld omdat ze het spel heel vaak samen spelen. Dat is een goed teken.”

Eerste stuurman Meijer werkt op zee omdat hij naar eigen zeggen geen type is om van acht tot vijf uur te werken. „Het avontuur en de vrijheid op zee trekken. De zee geeft daarnaast een bepaalde rust, je hebt er vaak helemaal geen besef van tijd. Hoewel je er wel tegen moet kunnen dat de wekker om kwart voor vier afgaat.”

Binnenvaart

Ook de binnenvaartsector kampt met personeelstekorten. Laura Meijer van brancheorganisatie Koninklijke Binnenvaart Nederland (KBN) ziet dezelfde ontwikkeling als op de gehele arbeidsmarkt. „Overal ontstaan personeelstekorten door vergrijzing en minder instroom op mbo-opleidingen. Dat is in de binnenvaart niet anders. Het vinden van matrozen, stuurlui en kapiteins is dus lastig.”

Zowel de Nederlandse redersvereniging KVNR als de KBN proberen door middel van verschillende initiatieven de zee- en binnenvaart­sector te promoten. „Onbekend maakt onbemind”, zegt reder Kok ervan. Laura Meijer van de KBN: „Werken in de binnenvaart is zeer interessant, heeft goede arbeidsvoorwaarden, mooie doorgroeimogelijkheden en veel vrijheid en flexibiliteit.”

De KNVR pleit om de procedures voor het aanstellen van niet-Europese kapiteins makkelijker te maken. Werknemers van buiten de EU moeten momenteel nog een speciale vergunning krijgen om op Europese schepen te mogen werken. KNVR-directeur Annet Koster in het FD: „Met alleen Nederlanders gaan we in de zeevaart de wereld niet winnen.”