Wat hebben ouwe jongens met krentenbrood te maken? (Deel 2)
De vorige taalbijdrage, over ouwe-jongens-krentenbrood (RDMagazine 15-07), zette nogal wat lezers aan tot het delen van hun gedachten en theorieën over de herkomst van die uitdrukking.
Dat noopte me tot het schrijven van een deel 2.
In veel reacties werd een link met de krijgsmacht gelegd. Die kant wijst het Van Dale Idioomwoordenboek ook op. Ik kende dit naslagwerk niet, maar een mailer maakte me attent op het bestaan ervan. Bij ”dat is ouwe-jongens-krentenbrood” zeggen de auteurs: „Dit zeg je als de sfeer ergens erg amicaal is, als mensen met elkaar omgaan alsof ze elkaar al lang en goed kennen. (…) Het is een uitdrukking uit de soldatentaal van de jaren zeventig (of eerder).”
Een lezer zegt –„puur op basis van mijn taalgevoel”– dat een kapitein vroeger vaak ”ouwe” werd genoemd en de gewone soldaten waren de ”jongens”. Citaat: „Nu beweegt de ouwe zich tussen de jongens, zoals de verschillende krenten in een krentenbrood: ze bevinden zich ergens willekeurig in het deeg, er is geen onderscheid tussen de ene en de andere krent. Dus het gaat niet over ”ouwe jongens”, maar over ”de ouwe” en ”de jongens”, waartussen het onderscheid niet meer zichtbaar is.” Juist ja. Het klinkt in ieder geval wel gemoedelijk.
Er kwamen meerdere mailtjes binnen over ingeblikt krentenbrood, dat tussen 1960 en 1980 deel uitmaakte van het militaire menu. Op maritiemdigitaal.nl lees ik er ook over. Ene Ronald Drektraan laat op de genoemde website weten dat het een heel zwaar, compact brood was dat hij tijdens zijn dienstplicht in 1966 kreeg. „Ik vond het niet te eten maar mijn schoonouders waren er gek op.”
Hoe dat ingeblikte krentenbrood zou hebben geleid tot het ontstaan van de uitdrukking ouwe-jongens-krentenbrood blijft overigens een onbeantwoorde vraag.
„Soldaten die in de jaren 50 en 60 in het weekend op de kazerne bleven, aten krentenbrood met kaas”, weet een andere lezer. En zou tijdens zo’n weekend het rangverschil tussen ”de jongens” en ”de ouwe” wat naar de achtergrond zijn verdwenen, waardoor de sfeer als gemoedelijk werd ervaren? En zou dat de bakermat van ouwe-jongens-krentenbrood zijn? Het zou kunnen.
Enkele lezers moesten aan ”boerenjongens” denken, de benaming van rozijnen op brandewijn. Het lijkt me sterk dat dit spul iets te maken heeft met de uitdrukking, hoewel een glaasje boerenjongens vast een ouwe-jongens-krentenbroodsfeer bevordert. Dat dan weer wel.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl
