Vertegenwoordigers uit de negen EU-instellingen –en vijf onafhankelijke experts– krijgen in de autoriteit zitting. Ze zullen een gemeenschappelijk kader met ethische normen vaststellen. Die regels gaan over het accepteren van cadeaus en reisjes, de omgang met lobbyisten en bijbaantjes. De autoriteit zal zelf geen onderzoeken starten naar mogelijk frauduleuze gevallen.

Niets

Al bij haar aantreden in 2019 maakte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen bekend „de oprichting van een onafhankelijk ethisch orgaan voor alle EU-instellingen te ondersteunen”. Maar lange tijd gebeurde er niets. In 2021 riep het Europees Parlement –op initiatief van het groene Europarlementslid Daniel Freund– de Commissie op om haast te maken met het aanstellen van een onafhankelijke waakhond die EU-ambtenaren, bij schending van de ethische normen zou kunnen controleren en bestraffen.

Tot Qatargate ondernam de Commissie echter geen actie. Maar in de nasleep van het omkoopschandaal, kondigde Eurocomissaris Jourová in februari de waakhond aan. Donderdag presenteerde ze de nieuwe autoriteit.

Europarlementsleden uit linkse fracties, zijn echter ontevreden over het voorstel. Het ethisch orgaan wordt een tandeloze praatclub, luidt de kritiek. De autoriteit mag bij overtreding van de regels niet straffen of een onderzoek starten. Dat moeten bestaande fraudebestrijders van de EU doen. Maar die liggen onder vuur vanwege het seponeren van veel zaken of zijn zelf verdacht van fraude. Bovendien blijft binnen de autoriteit een systeem van zelfcontrole gehandhaafd. Eurocommissarissen en Europarlementsleden moeten collega’s of ex-collega’s controleren.

„Het probleem is niet dat we geen ethische normen hebben”, zegt Europarlementslid Daniel Freund –die al in 2021 voorstelde een waakhond in te stellen. „Het kernprobleem is dat bestaande EU-regels niet worden gehandhaafd. In Brussel worden ethische normen met de voeten getreden, maar niemand wordt gestraft. Deze waakhond verandert niets aan de bestaande situatie.”

Straffeloosheid

Hij heeft moeite met het feit dat afgevaardigden uit de EU-instellingen in het orgaan zitting krijgen. „Als we doorgaan met dit systeem van zelfcontrole, zal de cultuur van straffeloosheid in de EU-instellingen blijven bestaan. Dan is het slechts een kwestie van tijd tot we een volgende ‘Qatargate’ hebben.”

Freunds voorstel haalde in 2021 een ruime meerderheid in het Europees Parlement. Of de negen EU-instellingen nu met het Commissievoorstel akkoord gaan, is de vraag. Zo is het Europees Parlement verdeeld. Linkse fracties vinden dat de waakhond te weinig bevoegdheden heeft. Zij bepleiten een onafhankelijke toezichthouder met de bevoegdheid om overtredingen aan de kaak te stellen. Europarlementsleden uit de centrumrechtse EVP vrezen juist dat een nieuwe gedragscode hun vrijheid teveel zal inperken.

Vanaf 3 juli starten de onderhandelingen met alle betrokken EU-instellingen om tot een akkoord te komen. Als die het eens zijn, moet de gedragscode al voor de Europese verkiezingen van volgend jaar opgesteld zijn.