Deze woensdag vertrok in alle vroegte uit de haven van Chornomorsk, niet ver van Odesa, het laatste vrachtschip onder de huidige termijn van de graandeal. De met 30.000 ton mais geladen DSM Capella wordt op Hemelvaartsdag bij de Bosporus verwacht. Daar lagen woensdag nog zeven andere schepen te wachten op toestemming om door te varen naar de Middellandse Zee.

De vier partijen die bij het akkoord betrokken zijn –Rusland, Oekraïne, Turkije en de Verenigde Naties– kwamen vorige week tijdens een tweedaagse top in het Turkse Istanbul nog niet in één schip. Maar dat zegt nog weinig: ook bij de vorige deadline, in maart, bereikten ze op het laatste moment toch nog een overeenkomst.

Intussen is de stemming op de internationale graanmarkt zeer nerveus. Op de termijnmarkten in Parijs en Chicao schieten de prijzen soms omlaag en dan weer omhoog, afhankelijk van meer of minder positieve berichten. Vorige week bijvoorbeeld meldden Russische media dat het ernaar uitzag dat de deal met nog eens zestig dagen zou worden verlengd. Maar maandag zei Oekraïne dat er nog geen akkoord is en dat er ook geen onderhandelingen meer gepland staan.

De Amerikaanse nieuwszender Voice of America citeerde diezelfde dag de Russische onderminister van Buitenlandse Zaken, Sergej Vershinin. Volgens hem komt Moskou op voor de nationale Russische belangen en die van de eigen boeren en kunstmestproducenten. „Een akkoord dat maar één partij voordelen oplevert kan moeilijk door iedereen worden erkend”, zei Vershinin.

Voedselprijzen

De partijen, die al ruim een jaar met elkaar in oorlog zijn, hebben beide belang bij de deal. Oekraïne en Rusland zijn twee van de belangrijkste graanproducenten ter wereld. Om die reden heeft ook de rest van de wereld er belang bij, ontwikkelingslanden voorop. Immers: zonder deal komt er minder graan op de wereldmarkt en zullen voedselprijzen stijgen.

Zonder deal is Oekraïne voor zijn export afhankelijk van transport via buurlanden in Oost-Europa, maar die route kan het wegvallen van scheepstransport via de Oekraïense havens aan de Zwarte Zee nooit opvangen.

Onderdeel van de deal is dat ook Rusland graan en kunstmest mag exporteren. Die producten worden dus niet door westerse sancties getroffen. Maar indirect doen de sancties de Russische handel wel degelijk pijn, legt Jan Willem Baas uit. Hij is voorzitter van het Comité van Graanhandelaren, brancheorganisatie van ruim 120 handelsbedrijven die in Nederland actief zijn.

Bankensysteem

„Russische klanten kunnen hun aankopen niet betalen via het internationale bankensysteem Swift, omdat dat door de westerse sancties is geblokkeerd. De Russen willen weer toegang tot Swift, dat is hun belangrijkste eis voor verlenging van het graanakkoord”, zegt Baas.

Volgens Baas heeft de Amerikaanse bank J.P. Morgan aangeboden de transacties voor de Russen te faciliteren, maar daar willen die laatsten niet van weten. De Amerikanen zouden dan namelijk zicht hebben op de prijzen die de Russen voor hun producten maken en wie hun klanten zijn.

Volgens de Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties Linda Thomas-Greenfield valt het met de problemen die de Russen ondervinden wel mee. Ze exporteren nog net zoveel, zo niet meer, graan en kunstmest als vóór de inval in Oekraïne, zei ze tegen de Voice of America.

Volgens haar hebben de Russen er simpelweg belang bij om het graanakkoord te frustreren. „Des te meer Rusland de Oekraïense export tegenwerkt, des te meer stijgen de prijzen en des te meer winst maakt het land.”

Dmitry Ofitserov-Belsky, onderzoeker aan het Primakov-instituut voor wereldeconomie en internationale betrekkingen in Moskou, acht het „onwaarschijnlijk” dat het akkoord donderdag definitief afloopt. Tegen het Russische persbureau Tass zegt hij dat hij twee mogelijkheden ziet: óf er komt woensdag een aangepast akkoord waarin de geschillen worden bijgelegd, óf de bestaande overeenkomst wordt met dertig dagen verlengd om de onderhandelingen voort te kunnen zetten.

Laatste schepen

Volgens Baas neemt het aantal graantransporten over zee vanwege de onzekerheid over verlenging van de deal snel af. „Er gaan sowieso geen schepen meer via de Bosporus richting Oekraïne. Reders zijn bang dat hun schepen geblokkeerd raken als het akkoord niet wordt verlengd”, zegt hij.

De Bosporus is de Turkse zeestraat tussen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Daar worden alle in- en uitvarende schepen naar en van drie Oekraïense havens gecontroleerd, onder toezicht van de vier partijen in het akkoord.

Uit data van het door de Verenigde Naties ingestelde coördinatiecentrum blijkt dat op 6 mei het laatste binnenvarende schip zich heeft gemeld. Woensdagochtend vertrok uit de haven van Chornomorsk voorlopig het laatste vrachtschip.

Van de inspecteurs bij de Bosporus kregen maandag nog vier uitvarende schepen groen licht, dinsdag zes. Ze waren geladen met mais, tarwe en gerst. Acht schepen wachtten nog op inspectie.
Volgens de VN kon Oekraïne tot nu toe dankzij het akkoord 30,3 miljoen ton producten over zee vervoeren. Het gaat vooral om mais, tarwe, zonnebloemmeel en zonnebloemolie. Van het totaal valt bijna 600.000 ton graan onder het wereldvoedselprogramma van de VN met als bestemmingen Afghanistan, Ethiopië, Kenia, Somalië en Jemen.