Wereldwijd stelde de Nederlandse massadonor Jonathan M. met list en bedrog zijn zaad beschikbaar voor vrouwen met een kinderwens. Vrijdag riep de rechter hem eindelijk een halt toe.

De schattingen over het aantal kinderen dat met zijn zaad is verwekt, lopen uiteen. M. zelf houdt het op zo’n 550; de Stichting Donorkind sluit niet uit dat het er wel 1000 zijn. Hoe dan ook, de gedachte dat een man wereldwijd donorzaad kan verspreiden alsof het handelswaar is, is duizelingwekkend. Het roept de vraag op wat zo iemand drijft en hoe dat kan.

Via zijn advocaat verklaarde M. vorige maand erg te hechten aan zijn autonomie. Wie er plezier aan beleeft nieuw leven te creëren, moet die vrijheid ook hebben, liet hij zijn raadsman betogen. De massadonor schaart zijn gedrag het liefst onder de noemer behulpzaamheid. „Het is mooi iets te kunnen betekenen voor anderen”, zei hij in 2021 in een interview.

Deels bewandelde M. de formele weg door zich bij vruchtbaarheidsklinieken aan te melden als spermadonor, ook in Nederland. Die hanteerden jarenlang als regel dat het zaad van één man mag worden gebruikt voor maximaal 25 kinderen. Dat moet voorkomen dat nakomelingen van één donor een relatie aangaan zonder weet te hebben van elkaars afstamming. In 2018 veranderde de norm in maximaal twaalf gezinnen, waarbij per gezin meerdere kinderen van één donor zijn toegestaan.

Een wet die moet voorzien in een sluitend, centraal registratiesysteem is echter nog in de maak. Tot die tijd kan een donor door van kliniek naar kliniek te gaan de drempel dus ongezien overschrijden. M. maakte daarvan handig gebruik, zo ontdekte de beroepsvereniging van gynaecologen in 2017. De artsenclub riep klinieken meteen daarna op te stoppen met het gebruiken van M.’s zaad.

Privésfeer

M. bewandelde echter nog een tweede route: hij doneerde ook zaad via buitenlandse klinieken. De Deense spermabank Cyros was een van zijn afnemers, evenals het BioTexCom Center for Human Reproduction in Oekraïne. Alleenstaande vrouwen met een onvervulde kinderwens kwamen bovendien met hem in contact via advertenties die hij plaatste op ontmoetingsplatforms met illustere namen, zoals: bam.mam.nl, Pride Angel en verlangennaareenkind.nl.

Eén van die vrouwen begon in januari 2021 de petitie ”Stop het wereldwijde massadoneren van zaad”. De petitie mondde uiteindelijk uit in een kort geding dat op 13 april diende bij de rechtbank in Den Haag. De vordering tegen M. werd ingediend door een van de gedupeerde moeders. Zij verwijt M. dat hij haar een rad voor ogen draaide door haar te verzekeren dat hij niet van plan was meer dan 25 nakomelingen te verwekken. De vrouw kreeg steun van de Stichting Donorkind. Die komt sinds de oprichting in 2017 op voor de belangen van donorkinderen en hun ouders en wensouders.

Inteelt

Inzet van het geding was vooral dat M. zich niet langer als spermadonor zou mogen aanbieden, hetzij fysiek of online. Ook moest hij opbiechten bij welke klinieken en websites hij zich had aangeboden, zodat die bezoekers tijdig konden waarschuwen. De richtlijnen voor het maximumaantal verwekkingen per spermadonor hebben doorwerking in de privésfeer, betoogden de eisers. Die dienen een belangrijk, tweeledig doel: donorkinderen vrijwaren van het risico op incest en inteelt én van negatieve psychosociale gevolgen wanneer blijkt dat ze honderden halfbroertjes en -zusjes hebben.

De rechter gaat daarin mee, zo bleek vrijdagochtend. Hij wees de vorderingen toe. Het vonnis bevat hoge dwangsommen voor het geval M. mocht overwegen zijn praktijken door te zetten: 100.000 euro per keer dat hij toch doneert en 25.000 euro per niet genoemde spermakliniek.