Wat ik vreemd vind, is dat dit maakbaarheidsdenken wel wordt gebruikt om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen als het gaat om onze zorg voor de aarde. Een aantal jongeren uit Zeeland deed onlangs een oproep aan de SGP om een duurzamere koers te varen. Een veelgehoorde reactie is dat dit niet goed is vanwege het maakbaarheidsdenken.

Klimaatactivisten willen het klimaat veranderen en naar hun hand zetten. Daar moeten we ons verre van houden, is de gedachte. Daarnaast zou de invloed van de mens toch maar gering zijn. Het is maar de vraag of we daarmee recht doen aan de problemen die er zijn. Nog belangrijker is of we daarmee recht doen aan Gods regering.

Kenmerkend voor dit standpunt is dat de menselijke verantwoordelijkheid tegen Gods scheppende en onderhoudende handelen met betrekking tot de schepping wordt uitgespeeld. Denken we daarmee in feite niet te klein over God? Alsof Gods handelen menselijke verantwoordelijkheid uitsluit? Gods handelen omsluit menselijke verantwoordelijkheid en menselijk handelen juist, hoe tegenstrijdig dat ook voor ons lijkt.

Precies daarom moeten we zorg hebben voor de schepping. Niet vanuit een houding van maakbaarheid maar vanuit een houding van dienstbaarheid aan de schepping en Gods opdracht aan ons. God gebruikt mensen om Zijn plan met deze aarde te vervullen. Dat geeft ons een enorme verantwoordelijkheid.

Ozon

In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd het gat in de ozonlaag ontdekt. Met het argument van maakbaarheidsdenken hadden we toen niks kunnen doen. Want ja, dit gebeurt nu eenmaal. Dat is echter niet wat er besloten is. Met het Montrealprotocol werden de schadelijke stoffen geleidelijk verboden. Daarmee kon het gat in de ozonlaag herstellen. Is het bewerkstelligen van deze verandering dan maakbaarheidsdenken of verantwoordelijkheid nemen onder de verwachting en hoop dat God het werk van onze handen zegent?

Niet alleen klimaatactivisten zijn gevoelig voor het maakbaarheidsdenken, het zit diep in elk mens. Het is een gevolg van de zondeval. De mens staat centraal en wil zijn invloed laten gelden. Doen alsof alleen klimaatactivisten dat denkpatroon hebben, is jezelf boven deze groep verheffen. Zowel in links-sociaal denken als in rechts-conservatief denken zit iets maakbaars. Zowel een hang naar groenere maatregelen om de wereld te redden als een hang naar economische groei vanwege vooruitgang staat bol van het maakbaarheidsdenken.

Een mooi voorbeeld hiervan is dat Europarlementariër Bert-Jan Ruissen van de SGP onlangs verdedigde dat innovatie ons van het stikstofprobleem af gaat helpen. Is dat dan geen maakbaarheidsdenken? Daarmee wordt het gebruik van het argument ook een gelegenheidsargument. Bezinning op het maakbaarheidsdenken is daarom gewenst.

Gods overvloed

Maakbaarheid staat in veel gevallen tegenover overconsumptie en roofbouw. Laten we als christenen op z’n minst erkennen dat die allebei een zondig karakter hebben. Door de zondeval leven we niet meer in harmonie met de natuur. Er is niet zoiets als een neutrale houding. Of we gaan door met de huidige maatschappij, waar overconsumptie en roofbouw onderdeel van zijn, of we proberen manieren te vinden om dit te veranderen, waarbij we ertegen moeten waken dat we vanuit maakbaarheid gaan denken.

Voor christenen is er een andere, begaanbare weg: meelijden met de schepping, in afhankelijkheid verantwoordelijkheid nemen en verlangen naar de verlossing van deze wereld. Jezus is ons op deze weg voorgegaan.

Laten we daarom, in navolging van Christus, onze verantwoordelijkheid nemen, gehoorzaam aan Gods opdracht om de wereld te bewaren. Totdat Gods Koninkrijk gekomen is. Daarin staat genieten van Gods goede gaven (kenmerkend is de overvloedige maaltijd) centraal. Dan hoeven we ons er geen zorgen meer over te maken of onze consumptie de aarde uitput en of we de wereld zelf moeten redden. Jezus heeft die redding immers al bewerkstelligd.

De auteur is docent natuurkunde in het voortgezet onderwijs.