In het licht van de klimaatverandering en ons rentmeesterschap over de aarde is er veel aandacht voor de nieuwe generaties. Hun toekomst baart ons zorgen. Die publieke aandacht is er vrijwel niet voor de oudste generatie, die nu ongemerkt uit de maatschappij verdwijnt. Een gering generatiebesef is daarvan de oorzaak.

Generaties kennen geen organisaties of officiële vertegenwoordigers die namens hen spreken. Generatiegenoten voelen meestal ook weinig verbondenheid met elkaar. Maar ze hebben wel gedeelde ervaringen en vergelijkbare sociale en maatschappelijke posities. Zo is de periode waarin kinderen geboren werden, bijvoorbeeld een oorlogstijd, van invloed op hun latere levensloop en gedrag.

Trendbreuken

De Utrechtse hoogleraar sociologie Henk A. Becker (1933-2018), die zich verdiepte in het verschijnsel generatie, wijst op de invloed van trendbreuken op de levensloop en het gedrag van mensen. In de 20e eeuw waren dat twee wereldoorlogen, twee economische depressies en een culturele revolte. In de 21e eeuw zijn dat wellicht onder andere de klimaatverandering en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

De invloed van een trendbreuk is volgens Becker vooral merkbaar tijdens de zogenoemde formatieve periode in onze levensloop. Die loopt van het tiende tot het 25e levensjaar, waarbinnen de puberteit en de adolescentie vallen. Een generatie heeft daarom doorgaans een looptijd van ongeveer vijftien jaar. Becker omschrijft een generatie als „alle mensen die tijdens hun formatieve periode eenzelfde trendbreuk hebben ondergaan”. Trendbreuken tasten bestaande waarden aan. Een oorlog maakt inbreuk op vrede en gerechtigheid, een economische depressie schaadt de arbeidsethos, een culturele revolte ondermijnt intermenselijke en religieuze waarden.

Indeling

Becker en latere sociologen onderscheiden deze generaties:

Vooroorlogse generatie, geboren tussen 1910 en 1930. Maatschappelijke trendbreuken: de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, de economische crisis en de Tweede Wereldoorlog. Gedragskenmerken: gezags- en plichtsgetrouw, sober, fatsoenlijk en berustend. Deze generatie kent een sterke sociale cohesie. De man zorgt voor het inkomen, de vrouw voor de kinderen. Men is traditioneel en gelovig en hanteert een strenge seksuele moraal.

Stille generatie, geboren tussen 1931 en 1940. Maatschappelijke trendbreuken: de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw. Gedragskenmerken: men verwacht sociale verbeteringen en is spaarzaam, meestal gezags- en plichtsgetrouw, onopvallend. Je moet aanpakken en iets van je leven maken. Deze generatie groeide op zonder televisie.

Protestgeneratie (ook wel babyboomgeneratie), geboren tussen 1941 en 1955. Maatschappelijke trendbreuken: welvaartstoename, Koude Oorlog, Vietnamoorlog, besef van de verschrikkingen van de Holocaust, culturele revolte. Gedragskenmerken: zelfontplooiing, burgerlijke ongehoorzaamheid, drugsgebruik, kerkverlating, idealistisch en optimistisch: het kan anders en moet anders. Het verschijnsel DINK (”double income, no kids”) komt op.

Verloren generatie (ook wel generatie X), geboren tussen 1956 en 1970. Maatschappelijke trendbreuken: massale jeugdwerkloosheid, recessie, depressie, nucleaire dreiging, gevolgen seksuele vrijheid (onder andere aids). Gedragskenmerken: zelfredzaam, relativerend, no-nonsense-mentaliteit, behoudend, kwaliteit van leven wordt belangrijk.

Pragmatische generatie, geboren tussen 1971 en 1985. Maatschappelijke kenmerken: grote welvaart, consumptiemaatschappij, kernbewapening, meer hogeropgeleiden. Gedragskenmerken: slim, snel en daadkrachtig, creatief en praktisch ingesteld, individualistisch en materialistisch, sterk geloof in oplossingen.

Grenzeloze generatie (ook wel generatie Einstein of generatie Y: millennials), geboren tussen 1986 en 2000. Maatschappelijke trendbreuken: begin van informatietijdperk, val van Berlijnse Muur, einde van Koude Oorlog, grote technologische vooruitgang, globalisering, klimaat- en milieuproblemen, groeiende betekenis media. Gedragskenmerken: authentiek, meer ruimte voor individu, zelfverzekerd, flexibel, groot netwerk, digitale communicatie, onafhankelijk, geen baan voor het leven, minder maatschappelijk geïnteresseerd (sociaal narcisme).

Digitaal opgroeiende generatie (ook wel generatie Z), geboren tussen 2001 en 2015. Maatschappelijke trendbreuken: aanslag op World Trade Center, moord op Pim Fortuyn, globalisering, dreiging van terreur en economische en klimatologische crises. Gedragskenmerken: non-conformistisch, sociaal niet hoger dan ouders, mondig, flexibel, snel verveeld (korte aandachtspanne), ook kwetsbaar en onzeker.

Nieuwe generatie (ook wel generatie Alpha), geboren na 2015. Maatschappelijke trendbreuken: coronapandemie, oorlog Rusland-Oekraïne. Gedragskenmerken: nog niet duidelijk.

Betekenis

Het zou een breed en langdurig wetenschappelijk onderzoek vergen om de betekenis per generatie diepgaand aan te kunnen tonen. Maar ook zonder onderzoek is uit eigen ervaringen, uit verhalen van ouders en grootouders en uit de literatuur wel aan te geven waarin generaties van elkaar verschillen en op welke levensterreinen vooruitgang dan wel achteruitgang is te constateren.

Het is de grootste betekenis van een generatie dat zij de scheppingsopdracht heeft aanvaard, de bestaande maatschappij is binnengetreden en die met haar arbeid is blijven voortdragen. Een generatie heeft de trendbreuken waarmee zij werd geconfronteerd zo goed mogelijk gerepareerd en verwerkt. Ze heeft zich niet collectief afgekeerd van de vorige generatie, heeft Nederland niet aan het buitenland verkocht en is niet massaal geëmigreerd. Generatiegenoten kozen niet allemaal hetzelfde beroep, lieten bedreigingen niet op hun beloop en maakten niet allemaal verkeerde (politieke) keuzes. Kortom, gaande generaties hebben dus veel gedaan om komende generaties een goede toekomst te bieden.

De gerenommeerde cultureel antropologe Margaret Mead (1901-1978) maakte onderscheid tussen verticale en horizontale kinderen. Verticale kinderen treden in de voetsporen van hun ouders en grootouders. Horizontale kinderen doen dat niet, omdat zij in een sterk veranderde maatschappij met een open toekomst hun eigen levenspad zoeken. Verticale generaties bieden dus meer continuïteit dan horizontale. Voor de maatschappelijke ordening van de tijden, ook een Bijbelse opdracht, is een horizontale generatie zorgelijk en een reden om extra aandacht te schenken aan het komen en gaan van generaties.

Afscheid

De oudste generatie, toch een paar miljoen mensen, is afscheid aan het nemen. Dat mag niet onopgemerkt gebeuren. Bijvoorbeeld de koning of de premier zou in een toespraak officieel zijn waardering kunnen uitspreken voor deze generatie. Ook in de media zou dit gedaan kunnen worden.

De vraag naar het juiste moment daarvoor is lastig te beantwoorden. De gemiddelde levensverwachting van mannen en vrouwen is nu 83,7 jaar. Die levensverwachting kan als uitgangspunt genomen worden, in combinatie met het eerste jaar van de desbetreffende generatie. Volgens deze berekening had dan in 1994 officieel afscheid genomen moeten worden van de vooroorlogse generatie (geboren tussen 1910 en 1930). En 2024 is dan het goede moment om afscheid te nemen van de protestgeneratie (geboren tussen 1941 en 1955).

Wie neemt het initiatief? Want een groet en een blijk van waardering, ook voor de generaties die ons al eerder ongemerkt hebben verlaten, zijn zonder meer passend.

De auteur is oud-voorzitter van de PCOB