”Via Rupta. Over de werking van het menselijk brein”
Auteur: Bernard Munnik
Uitgeverij: De Paket, Lemmer, 2003
ISBN 90 807959 1 7
Pagina’s: 135
Prijs: € 15,50. „Inzichten uit verschillende takken van wetenschap met elkaar in verband brengen en zo de werking van het brein verklaren.” Dat belooft informatieanalist Bernard Munnik te doen in zijn boek ”Via Rupta”. Daartoe gebruikt hij een model dat hij gaandeweg het boek ’vervolmaakt’.

De verschillende disciplines die Munnik raadpleegt, bestrijken een fors gebied. We hebben het dan over de fysiologie, de psychologie, de filosofie en de informatica. Het is Munniks overtuiging dat deze afzonderlijke disciplines met hun eigen perspectief en methoden nooit het brein als geheel kunnen doorgronden. Hun inzichten moeten daarom worden samengevoegd. Zo kan uiteindelijk de werking van het brein worden verklaard. Als lezer kun je kiezen of je dit een veelbelovende of een pretentieuze formulering vindt.

De auteur gaat aan het werk met een model dat hij zelf ontwerpt. Hij doet dit met behulp van de ”systeemtheorie”, een analyserende methode die hij helaas slechts summier toelicht. Het model begint eenvoudig met wat Munnik basisfuncties noemt. In de eerste versie is schematisch het brein te zien, verbonden met het lichaam. Het brein neemt dit lichaam en de wereld waar en het lichaam verricht in die wereld handelingen. Vervolgens wordt het model per paragraaf een of meer nieuwe elementen rijker. Die voegt de auteur toe naar aanleiding van besproken thema’s.

Zo stipt hij aan wat Descartes over de reflex zei, hoe Kant dacht over het toekennen van waarde aan een waarneming, hoe Codd gegevens koppelde en wat Pavlov met honden deed. Ook complexere fenomenen zoals het bewustzijn, emoties en dromen laat hij de revue passeren. Dit alles krijgt een plaats in het model. Het uiteindelijke model doet bij nader inzien toch meer denken aan reeds bestaande ideeën van interdisciplinaire onderzoekers dan Munnik doet voorkomen.

Munnik schrijft kort en bondig. Hij weet ingewikkelde fenomenen, vindingen en processen met simpele woorden te omschrijven. Dat maakt de tekst gemakkelijk leesbaar. Wanneer de auteur zijn vindingen moet samenvoegen tot een nieuw logisch geheel, voldoet deze vlotte stijl mijns inziens echter niet meer. Hij wil namelijk de ideeën en onderzoeksresultaten beschrijven, verklaren en naar het model vertalen. Daarvoor heeft hij per paragraaf genoeg aan welgeteld een tot vijf pagina’s. Dat is voor een onderwerp als dit erg weinig. Als je als lezer niet zo op de hoogte bent van de beschreven feiten, kun je het moeilijk krijgen.

Met de spaarzame ruimte die de auteur zich gunt, wordt de presentatie van zijn model op ten minste drie punten problematisch. Hij laat er contexten van de basisinformatie onvoldoende door aan bod komen. Verder maakt hij het zich nagenoeg onmogelijk om aan te geven hoe hij tot zijn conclusies komt. Ten slotte verlopen de opbouw en lijn van het boek niet vloeiend. Paragrafen bestaan grotendeels uit losse (interessante) stukjes tekst. Munnik had er een meer samenhangend geheel van kunnen maken.

Ik kom uit op het volgende. De toelichting rond het model is tamelijk oppervlakkig. Munnik onderbouwt en motiveert onvoldoende. De opbouw van het boek is redelijk fragmentarisch. Het bevat geen wezenlijk nieuwe inzichten en biedt voor mensen die bekend zijn met neurowetenschappelijke ontwikkelingen geen verdieping. Ik ben van mening dat Bernard Munnik in dit boek met zijn „nieuwe verklaring van het brein” wat te hoog heeft ingezet. Voor geïnteresseerden die eens wat over het brein willen lezen, is het een leesbaar boek waarin men soms de draad kwijt zal raken.