Is zendingswerk een schot in eigen doel?
Kan zendingswerk met een westers wereldbeeld waar bovennatuurlijke verklaringen uit weggepoetst zijn, bijdragen aan ontkerkelijking? Die vraag komt op vanuit de praktijk van het zendingswerk en is ook belangrijk voor christenen en kerkleiders in Nederland.
In het Westen hanteren we een kijk op de werkelijkheid waarin voor het mythische geen plaats is. Wij zijn van na de verlichting, een beweging die alles te maken heeft met het ontmythologiseren van onze leefwereld. Was onze omgeving eerder vol van geesten, vervloekingen, zegeningen, occulte machten, krachten en heksen, na de verlichting weten we dat dergelijke primitieve opvattingen geen wetenschappelijk draagvlak hebben.
Filosofen als Descartes hielpen ons om, door de rede, bevrijd van angst voor het bovennatuurlijke te leven. De theoloog Bultmann ontdeed de Bijbel van een ”mythologische schil”, waardoor de verstaanbaarheid van de Evangelieboodschap voor de moderne mens toenam. Pas lazen we in het RD van een heruitgave van ”De betoverde wereld” van Balthasar Bekker. Met behulp van filosofie en wetenschap verbant hij geesten, demonen en engelen naar het rijk der fabelen. Op een bepaalde manier zijn wij opgegroeid onder een lege hemel. We geloven dat God bestaat en regeert. We zien het belang van de wetenschap om onze werkelijkheid te begrijpen. Maar verder is het leeg om ons heen.
Nonsens?
Het lijkt me dat het beeld dat wij westerlingen van de werkelijkheid hebben de zending geen goed doet. Bij NET Foundation werken we onder andere in Togo, waar zelfs voodootempels zijn. Daar worden mensen opgeleid om anderen te zegenen of te vervloeken. Moeten we ervan uitgaan dat dat allemaal nonsens is? Dat satan krachteloos is? En als we daarvan al uitgaan, missen we dan niet volledig de aansluiting met de doelgroep?
Zolderkamer
Paul Hiebert, een zendingsman en antropoloog, schreef in de vorige eeuw een belangwekkend artikel, ”The Flaw of the Excluded Middle”, dat in krom Nederlands zoiets als ”het gebrek van het buitengesloten midden” betekent. Hiebert legt uit hoe zendingswerkers met hun verlichte beeld van Bijbel en wetenschap weliswaar aandacht hadden voor wie God was en voor wat Hij in de Heere Jezus heeft gedaan voor onze redding, maar dat de manier waarop ze het Evangelie presenteerden totaal geen aansluiting vond bij de het niet-westerse wereldbeeld van hun hoorders. De zendelingen geloofden in God, geloofden in de wetenschap, maar het middengebied waar de machten en de krachten werkzaam zijn, maakte geen deel uit van het denken van deze westerse zendingswerkers. Dat was een ”flaw”: een gebrek in hun denken!
Volgens Leslie Newbigin, theoloog en zendingswerker in India, heeft het vele zendingswerk zodoende zelfs een seculariserende werking gehad. In plaats van te laten zien hoe het werk van Christus direct aansluit bij de strijd tegen het kwaad en bij het besef van de ”middenwereld” dat bij de hoorders leefde, werd het Evangelie in een vacuüm overgebracht. De vele voorbeelden in de evangeliën van Jezus die demonen uitdrijft en zieken de handen oplegt, en van Paulus die ons voorhoudt dat onze strijd tegen de overheden, machten en wereldbeheersers is, worden van tafel geveegd. En zo, aldus Newbigins argument, heeft zending mede bijgedragen aan de secularisatie in de ontvangende landen. We exporteerden een wereldbeeld waarin God een eigen zolderkamertje heeft, maar Zich met de rest van het huis niet hoeft te bemoeien.
Boeddhabeeldjes
Kunnen wij niet juist leren van onze broeders en zusters in landen als Togo? Is het niet zo dat een herijking van de manier waarop wij over het middengebied spreken ook in Nederland de prediking en evangelisatie goed zouden doen? Onze tijd is veel minder verlicht dan we denken en vol van het occulte. Het Westen wordt overstroomd met filosofieën uit het Oosten. De boeddhabeeldjes zijn niet aan te slepen. Is het niet zo dat we ten diepste niet uit de voeten kunnen met een onttoverde en ‘lege’ wereld? De een gebruikt dromenvangers of horoscopen, de ander yogatechnieken of hekserij om zichzelf te vinden. Of, op z’n best, om het goddelijke te ervaren. De tegenstander heeft zo ook onder ons een open doel, omdat wij zijn werk vaak niet eens herkennen. Zo kan de duisternis de levens van jong en oud inpakken en vernietigen.
Als de kerken en zendingsorganisaties in ons land inzien dat die trends minder onschuldig zijn dan ze lijken en Christus als overwinnaar prediken –ook over dit buitengesloten midden– zouden we wel eens veel meer aansluiting kunnen krijgen bij jong en oud en zouden we bovendien daar krabben waar het jeukt.
De auteur is coördinator van de Study Centres India, Pakistan en Togo voor NET Foundation.
