Noe noe noe piep noe noe noe piep. Artur Jaschke doet voor hoe de schelle piepjes van de hartmonitor bij een couveuse oplossen in een zacht geneuriede toonladder. Het is een van de manieren die muziektherapeuten in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) gebruiken om baby’s op de Neonatale Intensive Care Unit (NICU) tot rust te brengen als ze gestrest zijn.

Die stress en onrust komt veel voor bij te vroeg geboren baby’s, vertelt Jaschke. „Veel kinderen op de NICU zijn extreem vroeg geboren, soms al na 24 weken zwangerschap. In veel opzichten zijn ze lichamelijk nog niet volledig ontwikkeld, denk aan het hart, de niertjes, de longen en het brein. Veel te vroeg verlaten ze de veilige omgeving van de baarmoeder. Om ze te beschermen, worden ze in een couveuse gelegd.” In Nederland worden jaarlijks ruim 10.000 kinderen te vroeg (voor de 37 weken) geboren, op een totaal van ongeveer 180.000 geboortes.

Boren

Hoewel de levensvatbaarheid van een veel te vroeg geboren baby zonder een couveuse nihil zou zijn, is de start van het leven in zo’n kunststof, doorzichtig doosje verre van ideaal. Fel licht, harde geluiden, plakkertjes en prikjes; de eerste tijd buiten de baarmoeder is voor een premature baby niet bepaald ongestoord. Jaschke maakt een vergelijking: „Stel dat je al drie nachten niet hebt geslapen. Je loopt je slaapkamer in en wilt alleen maar neerploffen op bed en slapen. Maar dan begint iemand steeds het licht aan en uit te doen, je te prikken met een stokje en in de muur te boren.”

In de couveuse klinkt constant een geluid van 63 decibel, geproduceerd door apparaten die bijvoorbeeld zuurstof en temperatuur regelen. Het volume kan zelfs oplopen tot 100 decibel, vergelijkbaar met de herrie op een bouwplaats. De onderzoeker laat een indringend, sissend geluid horen. Boven op dat constante lawaai krijgen baby’s ook te maken met allerlei piepjes van monitors die waardes doorgeven, zoals de hartslag en het zuurstofgehalte in het bloed van een kind.

Stofzuiger

Niet gek, legt Jaschke uit, dat ouders van couveusebaby’s hem regelmatig vertellen dat hun kind eenmaal thuis onrustig is, totdat de stofzuiger wordt aangezet. „De baby’s zijn gewend geraakt aan het constante omgevingsgeluid.”

Al dat lawaai is schadelijk voor een pasgeboren kind, en daarom werkt Jaschke aan een couveuse die storende geluiden weg kan filteren, liefst zo dat het constante geluidsniveau niet boven de 30 decibel komt. De techniek die Jaschke gebruikt is vergelijkbaar met moderne koptelefoons die omgevingsgeluid wegnemen. Het zal nog wel een tijdje duren voor de couveuses daadwerkelijk op de NICU zullen staan, verwacht Jaschke. „We hebben met heel veel protocollen te maken.”

Gelijktijdig aan zijn onderzoek naar het verminderen van storende geluiden voor baby’s op de NICU, kijkt Jaschke ook naar de rol van muziektherapie voor te vroeg geboren kinderen. Deze vorm van therapie wordt in de Verenigde Staten en Canada al op grote schaal ingezet. In Nederland is dat niet het geval: van de tien NICU’s die Nederland telt, wordt muziektherapie alleen in Groningen aangeboden. Jaschke is betrokken bij de onderzoekskant: in samenwerking met muziektherapeuten en het medisch personeel verzamelt hij data, schrijft hij protocollen en observeert hij baby’s.

Muziektherapie bij deze groep premature kinderen kan twee doelen dienen, legt hij uit. Vaak zijn couveusebaby’s door alle omgevingsgeluiden overgestimuleerd. Dat uit zich in huilen of veel bewegen. Overstimulering kan ook negatieve gevolgen hebben op de spijsvertering en de hersenactiviteit. Muziektherapie kan zo’n kind rustig maken, hoewel het altijd oppassen is, vertelt Jaschke.

Waar moet een muziektherapeut op de NICU op letten?

„Een baby kan niet zelf aangeven of hij behoefte heeft aan muziek. Je kunt dat niet direct aan hem of haar zien en hij of zij kan het natuurlijk niet vertellen. Daarom is het belangrijk om langzaam te beginnen, bijvoorbeeld door het spelen, zingen of neuriën van één toon of één akkoord.

Als het kind zich dan naar de muziektherapeut toedraait, is dat een teken van nieuwsgierigheid. Hij vindt het geluid interessant. Op dat moment kan de therapeut langzaam opbouwen door bijvoorbeeld rustig wat melodieën te spelen.

Omdat de interactie met het kind zo belangrijk is, werken alleen gespecialiseerde muziektherapeuten op de NICU.”

Welk effect heeft de muziek op een prematuur kind?

„Doorgaans zien we dat de hartslag van de baby zich aanpast aan het ritme van de muziek. Op die manier kun je dus door het spelen van een langzaam ritme de hartslag van het kind omlaag brengen. Wil je het kind juist extra stimuleren, dan kan dat door een sneller ritme te spelen. Wel is ieder kind anders. Er is dan ook geen kant-en-klaar protocol voor iedere baby.”

Waarom kan extra stimulering van het kind nodig zijn?

„Als iemand niet genoeg gestimuleerd wordt, takelt zijn brein af. Onderstimulering is dan ook een van de grootste valkuilen in de gehele zorg. Hier en daar moet je een baby een zetje geven voor een betere ontwikkeling.

Stimulering is trouwens een heel breed begrip en gaat veel verder dan alleen geluid. Denk ook aan het knuffelen van ouders met hun baby. In de jaren 50 en 60 werden couveusebaby’s niet aangeraakt vanwege het gevaar van een infectie. Daardoor ontstonden er hechtingsproblemen.”

Hoe gaat een sessie muziektherapie in haar werk?

„De therapeut vraagt vooraf aan de ouders of ze behoefte hebben aan deze vorm van therapie. Vaak is dat het geval. In Groningen gebruiken de therapeuten naast hun stem ook een gitaar, harp of ocean drum. Dit instrument bootst de bloedsomloop na.

Een sessie muziektherapie duurt maximaal een halfuur. De therapeut speelt nooit langer dan een paar minuten achter elkaar, zodat het kind de tijd heeft om de prikkels te verwerken. In overleg met de ouders bepaalt de muziektherapeut hoe vaak hij langskomt. Dat kan één, twee of drie keer per week zijn, of zelfs nog meer. Dit hangt onder andere af van het ziektebeeld bij het kind.”

Hebben verschillende genres verschillende effecten op een kind?

„Nee, voor zover bekend niet. Veel mensen denken dat Mozart goed is voor de ontwikkeling van baby’s, maar zijn muziek is absoluut niet superieur. Sterker nog, als een prematuur kind direct een symfonie te horen krijgt, maakt dat meer kapot dan dat het goed doet. Zo’n compositie is heel ingewikkeld; zelfs volwassenen hebben soms moeite om naar klassieke muziek te luisteren. Een symfonie van Mozart heeft honderden verschillende frequenties en allerlei ritmes en toonhoogtes. We zien dat een kind van dat soort muziek soms luidkeels begint te huilen en te schreeuwen.

We beginnen daarom zoals gezegd rustig en proberen aan te sluiten bij de culturele achtergrond van het kind. We vragen aan de ouders wat ze zongen tijdens de zwangerschap en gebruiken die melodieën tijdens de muziektherapie. Het gaat dan om rustige, makkelijke liedjes waarin maar twee of drie akkoorden worden gebruikt. Bijvoorbeeld ”Slaap, kindje, slaap”.”