„Irak ligt buiten ons werkgebied en wij hebben daar dus geen mandaat”, zegt Ayhan Evrensel, woordvoerder van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa). „Wij zijn er niet voor de hele wereld, maar alleen voor onze 55 lidstaten en 11 partnerlanden. Wij kunnen daarom geen waarnemers sturen.”

De Iraakse interim-regering heeft eind vorige maand een verzoek ingediend bij de OVSE in Wenen. Ook de regering van de Verenigde Staten heeft er bij de OVSE op aangedrongen waarnemers te sturen. Doorgaans wordt veel waarde gehecht aan het oordeel van de organisatie, zoals onlangs in Oekraïne. Maar de organisatie is niet van plan het verzoek in overweging te nemen.

„Het is laf van de OVSE om geen waarnemers te sturen”, reageert dr. André Krouwel, docent politicologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Formeel klopt de redenering wel. Maar als de OVSE haar verantwoordelijkheid verstaat, is er best een regeling te vinden.”

Volgens Krouwel zijn internationale waarnemers noodzakelijk in Irak. „Als bezettende macht kunnen de Amerikanen het niet doen. Er moeten ook Russen, Turken en anderen bij de verkiezingen zijn. Dat voorkomt achteraf het gevoel dat de Amerikanen de mensen van hun eigen voorkeur in het zadel hebben geholpen.”

Waarnemers zijn niet noodzakelijk voor een geldige uitslag, zegt OVSE-woordvoerder Evrensel. „Wij zeggen in het rapport dat het verloop van de verkiezingen wel of niet valt binnen de normen die onze lidstaten aan zichzelf stellen. Zo’n conclusie heeft daarom wel een zeker politiek gewicht.”

Krouwel noemt verkiezingswaarnemers vooral belangrijk in nieuwe democratieën. „In die landen bestaat nog weinig besef van vrije en geheime verkiezingen. Vaak gaat stemmen groepsgewijs of is er andere druk, om nog maar te zwijgen van invloed van de autoriteiten. Waarnemers kunnen dat niet voorkomen, maar wel constateren. Dat is belangrijk voor het interne leerproces.”

Maar waarnemers kunnen ook het gevoel van buitenlandse inmenging oproepen, zegt Krouwel. „Ik was waarnemer bij de verkiezingen in Macedonië in de zomer van 2002. Hier en daar probeerden stevige heren mij tegen te houden, maar als waarnemer mag je in elk kieslokaal kijken. Kiezers ontlenen daar soms ook bescherming aan. Ook daarom is het belangrijk dat er waarnemers naar Irak gaan.”

Een organisatie die vaak wel waarnemers stuurt naar niet-lidstaten is de Europese Unie. De Europese Commissie heeft dit keer 30 miljoen euro gegeven voor de verkiezingen. Maar op 30 januari zal de Iraakse kiezer tevergeefs zoeken naar EU-speldjes rond de stemlokalen. De reden is het gebrek aan veiligheid, zo zegt een anonieme woordvoerder.

De Verenigde Naties sturen vanwege de veiligheid slechts ongeveer 25 waarnemers. Maar omdat de VN zelf nauw betrokken zijn bij het organiseren van de stemming, zijn ook dezen niet onafhankelijk.

Toch hoeft de Iraakse kiescommissie de klus niet helemaal alleen te klaren. Election Canada zorgt voor de nodige begeleiding. Dit onafhankelijke orgaan, waarin deskundigen uit onder meer het Verenigd Koninkrijk, Indonesië en Albanië deelnemen, adviseert bij de voorbereiding van de verkiezingen.

Maar ook deze Canadese organisatie vind het sturen van waarnemers op de verkiezingsdag zelf te gevaarlijk, zegt woordvoerder Adrian Cantin. Momenteel worden er nog bijna 10.000 Iraakse burgers opgeleid voor het waarnemen van de verkiezingen. „Onze mensen werken vanuit Amman in Jordanië en leggen daarvandaan contact met Irakezen. Dat is een erkende methode”, aldus Cantin.

Volgens Krouwel zijn er „nog nooit eerder” onder deze gewelddadige omstandigheden verkiezingen gehouden. „De verkiezingen gaan alleen door omdat het een verkeerd signaal zou zijn ze uit te stellen.”

De VU-docent noemt het een „naïeve gedachte” dat het geweld na de verkiezingen zal afnemen, zoals de Amerikanen zeggen. „Het geweld zal alleen toenemen. De verkiezingen verschuiven de macht van de minderheid naar de meerderheid. De oude garde zal het heus niet opgeven. Alle lichten staan dus op rood.”

Zelf zou Krouwel best als waarnemer naar Irak willen. „Als ik gevraagd werd, zou ik gaan. Het lijkt me fantastisch. Democratie is ook niet voor bange mensen, want dan zouden de ondemocratische krachten winnen.”