De oplettende CDA-volgers was het al opgevallen. De ene na de andere provinciale afdeling van de partij presenteerde de afgelopen weken zijn verkiezingsprogramma, maar de stikstofparagrafen daarin waren rijkelijk vaag. De teksten onthullen geen gedetailleerde voornemens, maar benadrukken des te sterker wat het CDA in de provincie wel graag wil: het landelijk beleid bijsturen.

Neem het programma Zuid-Holland. Dat dreunt op: de staat van de natuur moet op een andere manier worden bepaald dan nu in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering gebeurt. In plaats van modelmatig geschat moet de uitstoot van agrarische bedrijven worden gemeten. En punt drie: de vrijwillige uitkoop van boeren dient niet de insteek, maar het sluitstuk van het beleid te zijn.

Dat leest op z’n zachtst gezegd niet als een warme steunbetuiging aan de koers van stikstofminister Van der Wal.

Uit een rondgang van EenVandaag eerder deze week bleek dat een meerderheid van de provinciale CDA-lijsttrekkers zich inmiddels publiekelijk durft te distantiëren van het Haagse beleid. Zeven van hen keren zich tegen 2030 als het wettelijk bepaalde eindjaar waarin de streefdoelen voor stikstof moeten zijn behaald. Acht lijsttrekkers vinden het bedrag van ruim 24 miljard euro dat Rutte IV apart zette om de plannen te financieren niet genoeg. De uitingen lijken een signaal naar alle kiezers die het CDA inmiddels hebben afgeserveerd, als een slaafse club, die af en toe wat tegenstribbelt, maar uiteindelijk mee hobbelt met Rutte IV. „Pas op, we doen er nog toe.”

Kan dat eigenlijk wel; vanuit de provincies ingaan tegen kabinetsbeleid dat landelijke partijvertegenwoordigers nog altijd steunen? CDA’er Wim van de Camp meent van wel. De partijveteraan diende het CDA van 1986 tot 2009 in de Tweede Kamer en daarna nog tien jaar in het Europarlement. Ook was hij betrokken bij tal van verkiezingscampagnes. Dat de provinciale CDA-lijsttrekkers te ver uit de boot zijn gaan hangen, gaat er bij hem niet in. „Ophouden met dat monolithische denken”, peperde hij zijn critici woensdag via zijn Twitterpagina in. „Sinds wanneer zijn provinciale lijsttrekkers gebonden aan een regeerakkoord? Ieder kabinet moet uiteindelijk langs een nieuwe Eerste Kamer.”

„Ik ben dat op zich met hem eens”, reageert Marcel Boogers, hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur aan de Universiteit Twente. „Een provincie is een aparte bestuurslaag, met gekozen bestuurders. Die kun je niet dwingen aan de leiband van Den Haag te lopen, ook al denkt het kabinet van wel.” Wie weet, oppert de hoogleraar, triggert het CDA de provincielijsttrekkers van VVD en ChristenUnie op deze manier wel om zich ook iets gereserveerder op te stellen. „Ik acht de kans aanwezig dat die nu denken: Als het CDA dit durft te doen, kunnen wij niet achterblijven.”

Minpunten ziet hij ook. „Eigenlijk zeggen de CDA’ers nu: Geef de landbouw wat meer lucht. Voer de veranderingen niet zo snel in als het kabinet wil. Dat kan, maar Rutte IV wil natuurlijk tempo maken met het stikstofbeleid omdat heel veel andere projecten op het gebied van huisvesting of ruimtelijke ordening nu stil liggen. En daar gaan provincies óók over. Vindt het CDA dan dat die zolang in de wachtstand moeten worden gezet? Oftewel, waar blijft het hele verhaal?”

Nog een kritische kanttekening: als het vanaf anderhalve maand voor 15 maart alleen nog maar over stikstof gaat, dreigt dat hét centrale verkiezingsthema te worden. „Dat moet niet”, zegt Boogers. „De bredere vraag is: Wat willen we met het landschap? We willen arbeidsmigranten fatsoenlijk huisvesten, vormgeven aan de energietransitie en voorkomen dat multinationals de provincies vol zetten met datacenters en andere blokkendozen. Maar hoe dan? Dáár moet de campagne over gaan.”

Volgens een recente peiling van I&O-Research overweegt nog 5 procent van de kiezers straks een stem uit te brengen op het CDA, fors minder dan de 11 procent van 2019. Valt het tij nog te keren met deze stap? De burgers die Rutte IV hoe dan ook een afstraffing willen bezorgen, wijken straks uit naar de BBB, denkt Boogers. „Of ze nu in de stad wonen of op het platteland.” Tegelijk denkt hij dat er voor het CDA zeker nog iets te halen valt. „Campagnes komen steeds later op stoom en veel kiezers dubben nog over hun stem.”