In een tijd van Europese eenwording komt het Baskische voornemen lachwekkend over. Deskundigen wijzen erop dat totale zelfstandigheid geen haalbare optie is voor het kleine Baskenland. Het land kan met wat inkomsten uit havens, visserij en toerisme economisch simpelweg niet op eigen benen staan. Daar kunnen de entreegelden van Bilbao’s prestigieuze Guggenheim-museum niets aan veranderen.

Bovendien genieten de Basken sinds het Autonomiestatuut van 1980 als een van de zeventien regio’s al een nagenoeg onbeperkte autonomie. Dus wat malen die Basken toch over zelfstandigheid? Het Baskische nationalisme is echter een onuitroeibare zaak van eer en trots. In een klimaat van onvrede over de snelle veranderingen en de komst van Spaanse arbeiders tijdens de periode van industrialisatie nam de hang naar de ideale boerensamenleving toe. Sabino Arana richtte de PNV (Partido Nacionalista Vasco) op, die nu door Ibarretxe wordt gestuurd en op de banken van het Baskische deelparlement zit. In het begin was de aanhang gering, maar die groeide - de sympathisanten waren vooral de verliezers van de nieuwe tijd. Ze wensten een Baskenland zoals het vroeger was, een samenleving waarin iedereen gelijk was aan elkaar. Uiteraard waren de aspiraties van generaal Franco (1939-1975) een doorn in het oog van de Basken, van wie velen in de Burgeroorlog van 1936-1939 tegen Franco’s Nationalisten hadden gevochten. En Franco onderdrukte de Basken. Mede daarom ontstond uit de Baskische studentenbeweging in de jaren vijftig de groepering Ekin (vertaald: Doen) die zich afkeerde van het gematigde traditionele Baskische nationalisme, dat hun niet activistisch genoeg was. Uit Ekin werd in 1959 de ETA geboren, die de wapens opvatte in de strijd tegen het centrale gezag in Madrid.

Het Baskische onafhankelijkheidsstreven is alleen gebaseerd op een bewustzijn van een eigen identiteit en taal plus de afkeer van de Spaanse „bezetter.” Verder heeft het geen schijn van kans. Want het geeft te denken dat de Basken verdeeld zijn over het plan van Ibarretxe voor meer autonomie. Daar is 34 procent tegen en 36 procent voor. Het plan houdt uitbreiding van de huidige autonomie in tot een punt waarop nagenoeg van onafhankelijkheid kan worden gesproken. Zapatero heeft de eis van rechtlijnige conservatieven afgewezen om direct wettelijke actie te ondernemen tegen het voornemen van Ibarretxe. Hij is er ook tegen (net als 80 procent van de Spanjaarden trouwens, die de harde lijn voorstaan tegen de Baskische verlangens), maar wil een geleidelijke aanpak. Verder moet hij rekening houden met de eveneens nationalistische Catalaanse ERC-partij, die onder meer zijn regering steunt en die niet wil dat Zapatero korte metten maakt met Ibarretxe.

Zapatero is van plan een reeks bezoeken aan Baskenland te brengen. Gecombineerd met de deelstaatverkiezingen in mei valt een zenuwenoorlog te verwachten waarin de ETA zich niet onbetuigd zal laten. Want de ETA en zijn politieke tak Sozialista Abertzaleak zullen nooit opgeven dat Carthago vernietigd moet worden.