In onze dagelijkse praktijk en trainingen merken we dat er onjuiste beelden over de positieve psychologie bestaan. Deze worden gevoed door opvattingen over welke mensbeelden er spelen bij de positieve psychologie. Het woord ”positief” roept vaak associaties met ”maakbaarheid” op.

Lees ook

Positieve psychologie niet waardenvrij

De positieve psychologie is een stroming binnen de psychologie die eind vorige eeuw opkwam als reactie op de traditionele psychologie. Die verrichtte tot dan toe vooral onderzoek naar ”deficiënties” (tekorten en problemen) bij mensen. De positieve psychologie daarentegen focust niet alleen op deficiënties, maar ook op wat wel goed gaat en wat mensen wel kunnen. Aandacht voor de sterke kanten van mensen komt hieruit voort. Kernkwaliteiten (persoonlijke eigenschappen zoals vriendelijk, gedreven of leergierig) bepalen de sterke kanten van mensen. Onderzoeken laten zien dat bewustwording en gebruikmaking van kernkwaliteiten het welbevinden van mensen stimuleren en leiden tot minder negatieve gedachten, die depressiviteit tot gevolg kunnen hebben. De positieve psychologie beoogt de kwaliteit van het dagelijks leven te verbeteren. Daarbij staat het werken aan welbevinden centraal. Voor dit welbevinden moeten mensen positieve ervaringen opdoen. Die krijgen ze door te werken aan plezierige, langdurige relaties. Door betrokken te zijn op hun omgeving en besef te hebben van de betekenis van hun leven. Door oog te hebben voor wat ze kunnen en bereikt hebben door inzet van persoonlijke kwaliteiten.

Evenwicht

De positieve psychologie leert het onderwijs dat het aandacht moet hebben voor zowel het aanleren van reguliere schoolse vakinhouden als het persoonlijk welbevinden van leerlingen. Zo ontstaat er evenwicht tussen hun verstandelijke en hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Bij dit laatste gaat het om: emoties leren herkennen en ermee leren omgaan, zorg dragen en verantwoordelijkheid nemen voor jezelf en anderen, positieve relaties aangaan en uitdagingen aandurven. Vaardigheden die van groot belang zijn.

Didactische inzichten

Recente onderzoeken laten zien dat veel leerlingen en studenten zich ongelukkig voelen door de grote prestatiedruk en het ‘perfecte’ plaatje dat sociale media hun voorhouden. Welbevinden kan omschreven worden als een combinatie van zich goed voelen (positieve emoties hebben, zoals tevredenheid, interesse of genegenheid) en goed functioneren (dagelijkse activiteiten uit kunnen voeren). Wie zich goed voelt, ontwikkelt zich beter en kan ook beter leren.

Met de opkomst van de positieve psychologie zijn er middelen ontwikkeld die iemands welbevinden kunnen vergroten door het stimuleren van positieve emoties, betrokkenheid op het leven en het geven van betekenis aan het leven. Wie zijn persoonlijke kwaliteiten bewust inzet en verder ontwikkelt, doet positieve ervaringen op. Dat komt zijn welbevinden ten goede.

Werken met kernkwaliteiten betreft geen levensbeschouwelijke of theologische zaken, maar psychologische en didactische inzichten, die je kunt toepassen in je onderwijs. Door het benadrukken van kernkwaliteiten leren leerlingen waarderend naar zichzelf en anderen te kijken en dienovereenkomstig te handelen. Vanuit een christelijke levensbeschouwing kun je kernkwaliteiten zien als door God gegeven persoonlijke eigenschappen, die je dienstbaar kunt inzetten voor jezelf en anderen.

Resultaten en betekenis

Onderzoeken die wij deden naar het zich bewust worden van kernkwaliteiten en die leren gebruiken, leverden verschillende inzichten op die voor het onderwijs van betekenis zijn. Ten eerste weten we dat het werken met kernkwaliteiten een positief effect heeft op het welbevinden van leerlingen. Ten tweede zien we dat daardoor de relatie tussen leeftijdgenoten verbetert. Leerlingen staan meer open voor het maken van vriendschappen. Ze hebben meer belangstelling voor de schoolvakken gekregen. Studenten met studie-uitstelgedrag bleken beter in staat om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag.

Daarnaast onderzochten we waarom werken met kernkwaliteiten in het onderwijs effect heeft. Het leren (her)kennen van eigen en elkaars kernkwaliteiten werd door leraren, leerlingen en studenten als boeiend, relevant en zinvol ervaren. Zij ontdekten dat dit voor positieve emoties zorgt. Leraren gaven bovendien aan dat hun pedagogische idealen hierdoor bereikt worden, waardoor zij meer voldoening van hun werk hebben.

De wetenschap reikt ons inzichten aan, maar schrijft niet voor wat we ermee moeten doen. Wij bepalen op basis van gezond verstand op welke wijze we de door de wetenschap geleverde inzichten een plek geven in ons onderwijs. Door te werken met kernkwaliteiten krijgen leraren handvatten om een grote rol te kunnen spelen in het helpen van jongeren om zowel verstandelijke als sociale en emotionele vaardigheden te ontwikkelen. Zodat hun welbevinden wordt bevorderd en hun zelfbeeld wordt versterkt. Welke leraren of ouders zouden dat hun leerlingen of kinderen niet toewensen?

Dr. Peter Ruit heeft een training- en adviesbureau voor onderwijs en doet onderzoek naar welbevinden in het onderwijs. Dr. Lennart Visser werkt in het hoger onderwijs en doet onderzoek op het gebied van positieve psychologie en studie-uitstelgedrag.