”Onderduikers op Texel”
Auteur: Gerbrand Fenijn
Uitgeverij: Den Hertog, Houten, 2004
ISBN 90 331 1741 x
Pagina’s: 119
Prijs: € 7,15; vanaf 10 jaar; Titel: ”Brand in Berlijn”
Auteur: Riny van der Mark
Uitgeverij: Den Hertog, Houten, 2004
ISBN 90 331 1827 0
Pagina’s: 158
Prijs: € 8,80; vanaf 12 jaar;

Titel: ”De zwarte Baron”
Auteur: Annejoke Smids
Uitgeverij: Ploegsma, Amsterdam, 2004
ISBN 90 216 1907 5
Pagina’s: 343
Prijs: € 15,95; vanaf 12 jaar.

De Tweede Wereldoorlog is een gewild onderwerp voor jeugdboeken, zowel voor auteurs als voor jeugdige lezers. De gebeurtenissen zijn herkenbaar omdat er thuis en op school aan wordt gerefereerd. En de griezelige spanning is voor beide groepen mooi vrijblijvend.

Voor iemand als Gerbrand Fenijn is de vrijblijvendheid van nu echter gemengd met herinneringen uit een angstig verleden. Al eerder schreef hij over wat hij als jongen op Texel meemaakte in de oorlog, die daar in een regelrechte catastrofe eindigde. ”Onderduikers op Texel” luidt de titel van zijn nieuwe boek. Eigenlijk gaat het maar over één belangrijke onderduiker: een Engelandvaarder die met zijn vliegtuig boven het eiland door de Duitsers wordt neergehaald. Nu kan hij zijn belangrijke boodschappen aan de Nederlandse ondergrondse niet meer doorgeven.

De man wordt gelukkig door een paar Texelaren als het ware voor de ogen van de bezetter weggekaapt. Biem en Dikkie, hoofdpersonen van het spannende boek, spelen daarbij een belangrijke rol. En jawel, de twee broers krijgen de eervolle opdracht een brief met instructies van de onderduiker naar het vasteland te brengen.

Die opdracht is bepaald niet ongevaarlijk. Dat blijkt al op hun tocht naar en door Den Helder. De man bij wie ze de brief moeten bezorgen, is namelijk net voor de Duitsers gevlucht. Dat het echt gevaarlijk was, komt heel veel later aan het licht als het raadsel wordt opgelost. Want hoe kon de geheime brief, ondanks alle zorgvuldigheid, ergens op de terugweg zoekraken?

Zodra de jongens terug zijn op Texel, verdwijnt ook de Engelandvaarder. Maar als de oorlog op z’n eind loopt en de Georgiërs de strijd met de Duitsers hebben aangebonden, duikt hij weer op. Biem is zijn gids op het eiland, totdat hij bij De Cocksdorp weer naar Engeland oversteekt. Niet voorgoed, want het vermoeden lijkt gerechtvaardigd dat de onderduiker binnen niet al te lange tijd wel eens familie van Biem en Dikkie zou kunnen worden. Via zus Corrie. Dit soort speelse gegevens maakt het verhaal toch minder griezelig en angstaanjagend dan de gebeurtenissen destijds echt waren.

Kristallnacht
Het boek ”Brand in Berlijn” van Riny van der Mark gaat over de periode vlak voor de oorlog. Het is nauwelijks geromantiseerd. Goed, er lopen een paar draden doorheen van vriendschap en trouw, van liefde voor de muziek en troost uit het geloof. Maar de historische feiten waar hoofdpersoon Wolf Schellenberg mee wordt geconfronteerd, liegen er bepaald niet om. Ze zijn exact zo gebeurd als in het boek is weergegeven. En dat werkt ook nu nog bijna benauwend.

Het is november 1938. De nazi’s beginnen hun vervolging van de joden op allerlei geniepige maniertjes. De bevolking krijgen ze nota bene mee. Wolf wordt op straat gepest en door zijn vioolleraar buiten de deur gezet. „Eens zei u dat ik een van uw beste leerlingen was. Waarom ben ik dan nu opeens te min? Omdat ik Jood ben? Raar is dat!”

Maar nog raarder is het dat zijn beste vriend Hans hem laat vallen en zich bij de SS meldt. Wolf wordt als jood van school verwijderd. Dan breekt de Kristallnacht aan: de nacht waarin bij de joden de ruiten worden ingegooid, winkels in brand worden gestoken en de synagoge door fanatieke bruinhemden wordt vernield. Wolf ziet het allemaal voor zijn ogen gebeuren. Hij ziet hoe zijn rabbijn gemolesteerd wordt en kan zich niet meer beheersen. Zo belandt hij met veel joodse lotgenoten, onder wie zijn vader en zijn moeder, in de cel en wordt later op letterlijk beestachtige wijze afgevoerd naar het concentratiekamp Dachau.

Een paar dingen geven zijn rampzalig leven wat warmte. Er is de vriendschap van de lutherse predikant die hem over de Messias vertelt. Wolf luistert op den duur met gretigheid naar hem. Er is ook de uit de Berlijnse jaren daterende genegenheid voor pianist Daniël, met wie Wolf als aankomend violist een duet vormde. Het musicuszijn bezorgt de twee tijdelijk een uitzonderingspositie: ze mogen samen voor de commandant spelen en krijgen een voorkeursbehandeling. Totdat ze natuurlijk in ongenade vallen en onmenselijk werk moeten gaan doen.

Het gebeurt volkomen onverwacht voor de lezer, en ook voor Wolf zelf. Maar hij wordt bevrijd door de vriend die hem in Berlijn verstootte: „Dag Wolf, bedankt voor je vriendschap.” Alleen Wolf komt op vrije voeten, zijn vrienden en zijn vader niet. Een bijna cynisch einde van een verhaal dat op veel manieren echt is gebeurd. En dat door een sober taalgebruik de spanning een extra dimensie geeft.

Kinderroof
”De zwarte Baron” van Annejoke Smids grijpt terug op de late Middeleeuwen. We schrijven 1439, op het kasteel Bélibaste, ergens in het zuidoosten van Frankrijk. ”De zwarte Baron” is qua compositie en beschrijving een knap boek, en toch heb ik er moeite mee. Het staat zo bol van magie dat het op mijn ergernisspieren werkt.

Guy de Tarascon, baron van Bélibaste, staat centraal in het verhaal. Hij heeft zijn ziel en zaligheid verpand aan het goud dat alchemisten voor hem uit gewone metalen beloven te maken. In het kader van die goudkoorts ontvoert hij kleine jongetjes uit de buurt, die hij te werk laat stellen in de mijnen onder zijn Italiaanse kasteel: wie weet komt daar echt goud tevoorschijn.

Maar de 11-jarige Julien valt een ander lot te beurt: hij wordt vlak bij het kasteel door de bliksem getroffen en overleeft. Zo’n jongen moet geluk brengen, denkt de baron. En dus wordt Julien aan het werk gezet in het geheime alchemistenlaboratorium onder in de gewelven van het kasteel. Daar wordt hij gedwongen de uit Italië overgekomen alchemist Domenico te assisteren.

Aanvankelijk staat Julien sceptisch tegenover al dat alchemistengedoe, maar langzamerhand wordt ook hij -samen met z’n zus, die zichzelf het kasteel binnensmokkelt- gegrepen door al die geheimzinnige handelingen rondom het maken van de Steen der Wijzen. Deze steen moet gewoon metaal in goud kunnen veranderen. Tot verbazing van hem en de lezer lukt dat op een gegeven moment, al blijkt het goud minder houdbaar te zijn dan verwacht en gewenst.

Met Julien en zijn zus zwerven we door Frankrijk en Italië, van kasteel naar kasteel, totdat de misdadige Guy in zijn Italiaanse mijnenkasteel z’n eigen ondergang bewerkt. Zonder alchemistisch goud, dat wel.

De uitgever schrijft erbij: „Annejoke Smids heeft zich terdege gedocumenteerd; alle experimenten die ze beschrijft zijn uit historische geschriften afkomstig. Zelfs het onzichtbaar worden!” Waarvan akte.