„Ik vind het eng”, fluistert een meisje. „Je zit op m’n been”, piept een jongen. De fotograaf maant tot kalmte. „Lief doen tegen elkaar.” Sommige meiden zijn wat later; het kapsel vraagt na het buitenspelen nog wat aandacht.

Als de twee juffen ook binnen zijn, legt de fotograaf uit wat de bedoeling is bij het maken van de portretfoto’s. „Jullie mogen straks hier komen zitten.” Hij wijst naar een klein trapje. „Je mag zelf kiezen hoe je je handen wilt houden.”

Fotograaf Mark Nieuwkoop (44) uit Ede krijgt nog één klas voor de lens. De leerlingen van groep 6-8. Hij is vandaag op een dorpsschooltje in Appeltern, een gehucht met zo’n 800 inwoners in het Land van Maas en Waal. De Gravin van Rechterenschool is een protestants-christelijke school met slechts 65 leerlingen. Voor Nieuwkoop –kalend, blauwe polo, spijkerbroek– is het een kleine klus. Hij kan wel 200 leerlingen per dag vastleggen met zijn camera.

Een voor een komen de jongens en meiden op het trapje zitten. Sommigen hebben wat extra aanmoediging nodig van de fotograaf. „Ga maar een beetje rechtop zitten.” „Je lijkt wel een oude oma.” „Niet zo boos kijken.” „Ja, dit is een leuke foto voor je vriendje.” Klasgenootjes kijken toe en moedigen aan: „Je lijkt wel een fotomodel.” Applaus klinkt. Nieuwkoop veegt met een stoffertje de traptreden schoon. „Volgende patiënt!” Ondertussen maant de juf haar leerlingen tot kalmte. „Lach elkaar niet uit.”

De fotograaf rijdt bedrijvig heen en weer op zijn rolkrukje. „Niet te bang kijken hoor”, zegt Nieuwkoop tegen een meisje met een lange vlecht en roze trui met paarden. Een lach breekt door.

Tess kijkt tevreden terug op de fotosessie. De leerling van groep 6 vond het niet spannend. „Ik moest vaak lachen om de fotograaf. Hij zei dat Sven mijn vriendje is, maar dat is helemaal niet zo.”

Tot zo’n vijf jaar geleden was fotografie niet meer dan een hobby voor Nieuwkoop. Hij fotografeert al vanaf zijn tienerjaren, onder meer tijdens vakanties en met uitstapjes van zijn kerkelijke gemeente, waar de inwoner van Ede actief is in het jeugdwerk. „Op zolder heb ik bakken vol met negatieven en foto’s liggen.”

De Edenaar werkte veertien jaar als beveiliger van een gevangenis en een vakantiepark als hij een vacature tegenkomt voor schoolfotograaf. Zijn positieve ervaringen in het jeugdwerk van de kerk en zijn fotohobby komen daarbij samen. Nieuwkoop neemt wat „zelfgeschoten plaatjes” mee naar het sollicitatiegesprek en wordt een week later aangenomen bij Foto Koch in het Utrechtse dorpje Eemnes. Dat bedrijf begon in 1932 als een klein familiebedrijf, maar groeide uit tot de grootste schoolfotograaf van Nederland.

Nieuwkoop verlangt niet terug naar het werk als beveiliger. „De onregelmatige werktijden en het weekendwerk begonnen mij op te breken.” Hij is nu vaker thuis bij zijn gezin. „En ik heb van mijn hobby mijn beroep kunnen maken, wie wil dat niet?”

Fotovakschool

De belangrijkste eigenschap die een schoolfotograaf moet hebben, is dat hij goed met kinderen om kan gaan, stelt Nieuwkoop. „Het fotograferen leer je op de werkvloer, daar heb je niet per se een opleiding aan de fotovakschool voor nodig. Het omgaan met kinderen kun je niet leren, dat moet in je zitten. Kun je niet met kinderen overweg, dan heb je een zware dagtaak.” Bij nieuwe collega’s, die eerst een tijdje meelopen met meer ervaren collega’s, wordt al snel duidelijk of ze makkelijk contact maken met leerlingen. Nieuwkoop: „Maken ze een praatje of een geintje met de jongens en meiden, of gaan ze achter in het lokaal aantekeningen zitten maken? Dat maakt een groot verschil.”

Een klik met de leerlingen, daar is Nieuwkoop altijd naar op zoek tijdens het maken van de schoolfoto’s. „Als de jongens en meiden ontspannen zijn, krijg ik energie.” Vooral jongere kinderen vinden het nogal eens spannend om op de foto te gaan, merkt hij. „Soms probeer ik het dan met een grap of een grol, maar dat werkt niet bij ieder kind. Soms is het goed om een versnelling terug te schakelen. Dan leg ik rustig uit wat we gaan doen. Als het kind dan toch redelijk ontspannen op de foto staat, is dat voor mij een yes-momentje.”

De veertiger vindt het fotograferen van „klein grut” een beetje spannend. „Ik merk dat sommige vrouwelijke collega’s een klus op een kinderdagverblijf soepeler uitvoeren. Doe mij maar de basisschool of het voortgezet onderwijs. Daar zeggen de kinderen tenminste iets terug.” Oudere kinderen zijn soms weer brutaal of vervelend. Een kind terechtwijzen is niet de taak van de fotograaf, vindt Nieuwkoop. „Wij zijn er niet om de kinderen op te voeden.”

Spaarpot

Op de Gravin van Rechterenschool in Appeltern is fotograaf Nieuwkoop toe aan het maken van de klassenfoto. Omdat het lokaal krap is, splitst hij de klas in drie groepjes. Later voegt hij de drie foto’s samen tot één klassenfoto met behulp van bewerkingssoftware. „Ik wijs de leerlingen aan en hou geen rekening met vriendjes, vriendinnetjes en verkering”, klinkt de stem van Nieuwkoop boven de rumoerige leerlingen uit. „Pas op, als er een lamp omvalt, heb ik weekend en jullie een lege spaarpot!”

Na de klassenfoto stuurt de juf een groot deel van de leerlingen naar een lokaal, om aan de slag te gaan met spelling. De twee jongens en drie meiden van groep 8 blijven achter. Nieuwkoop maakt buiten een foto van het vijftal dat aan het eind van het jaar afscheid neemt. Ze poseren bij de schommels. „Laat zien hoe blij je bent dat je van school af mag”, grapt hij.

Grappen en grollen zijn niet altijd gepast. Nieuwkoop herinnert zich een indrukwekkend voorval. „Een jongetje uit een kleuterklas kwam binnen met een foto van een overleden baby. Hij wilde graag met die foto van zijn zusje voor de camera. Dat was een emotioneel moment. Zoiets laat me niet koud.” Zulke intense momenten bespreekt de Edenaar met zijn vrouw als ze ’s avonds een rondje met de hond lopen. „Dan spreken we uit hoe dankbaar we zijn dat we twee gezonde kinderen hebben.”

Ook een fotoklus op het speciaal onderwijs is Nieuwkoop bijgebleven. Er was toen een jongen die per se niet in de camera wilde kijken. De fotograaf bedacht een simpel trucje. „Ik vroeg hem mijn vinger te volgen. Vervolgens ging mijn vinger onder de lens door en drukte ik af. Zijn grijns was een voltreffer. Het was de eerste keer in jaren dat hij goed op de foto stond.” Nieuwkoops ogen glinsteren als hij het voorval vertelt.

De fotograaf heeft niet altijd een goede dag. „Als ik aan het einde van de dag de foto’s bekijk, denk ik weleens: dit is niet mijn beste werk.” Soms merkt de fotograaf halverwege de dag al dat hij geen klik heeft met de kinderen. Dan loopt de klus weleens uit en gaat hij zich haasten. „Dat levert meestal niet de schoonheidsprijs op en het geeft een onvoldaan gevoel.”

Foto Koch maakt al negentig jaar schoolfoto’s. Toch ziet Nieuwkoop zijn werk niet snel verdwijnen. „De schoolfoto dient nog steeds vele doelen. Het is een herinnering aan je schooltijd en vaak gaan er fotootjes naar opa en oma. Tegenwoordig belanden de foto’s bovendien vaak in het leerlingensysteem van de school.”

De schoolfotograaf ziet zijn werk wel veranderen door de invloed van sociale media. „Sommige kinderen poseren alsof ze een foto voor Facebook of Instagram maken.” Nieuwkoop laat de kinderen zelf bepalen hoe ze op de foto gaan. Maar er zijn grenzen: een middelvinger of duckface vindt hij „niet zo tof”. Maar met de meeste andere poses heeft hij geen moeite. „Een kind moet zichzelf kunnen zijn op de foto.”

Sluitstuk

Intussen arriveert een aantal ouders op het schoolplein, met kinderen op de arm. Het is tijd voor het sluitstuk van de foto-ochtend: de gezinsfoto’s. Twee broertjes, een peuter en een kleuter, nemen plaats op de traptreden. Nieuwkoop zet een aapje op zijn hoofd, de peuter schatert het uit. Drie broertjes met identieke groen-zwarte vesten sluiten de rij. Hun blonde haren netjes in de krul. „Boeven, jullie zijn klaar!” De klus van Nieuwkoop zit erop.

Juf Anja kijkt met tevredenheid terug op het bezoek van de schoolfotograaf. „Het is heel leuk om de kinderen zo te zien, met mooie kleren en nette kapsels. Het is ook hectisch, maar daar stel ik me op in. Ik verheug me nu al op het moment dat de leerlingen de foto’s te zien krijgen.”