In Kiev, Charkiv en Lviv ligt sneeuw. Een druilerige regen valt in de regio Loehansk, met af en toe een vlok sneeuw. De wind snijdt. De temperatuur schommelt rond het vriespunt. Langzaam sijpelt regenwater de loopgraven langs de frontlinie in. Militairen lopen te soppen in de blubber, zo blijkt uit videobeelden op sociale media. Een bittere strijd tegen de elementen.

Sommige experts hielden er de afgelopen weken rekening mee dat de winter tot een gevechtspauze zou leiden in de oorlog. Alles wijst er echter op dat Kiev en Moskou hun strijd tijdens de wintermaanden onverminderd voortzetten. Het Oekraïense en het Russische leger graven zich in langs de pakweg 1200 kilometer lange frontlinie.

Oekraïne wil na de klinkende overwinningen in Charkiv en Cherson het momentum behouden. Russische militaire bloggers verwachten een Oekraïense aanval vanaf Zaporizja richting Melitopol om het Russische leger in het zuiden in tweeën te snijden.

Rusland probeert al maandenlang koste wat het kost –onder andere met pakweg 30.000 teruggetrokken militairen uit Cherson– de stad Bakhmut in de regio Donetsk te veroveren. Om een zege te presenteren aan het thuisfront. Ondanks uitzonderlijk bloedige gevechten met zware verliezen, boekt de bonte verzameling van Russische troepen, manschappen van de Wagner-privémilitie en Tsjetsjeense strijders hier nauwelijks terreinwinst.

„Gevechten vinden dag en nacht plaats, ongeacht het weer”, zegt Yegor Firsov, een militair arts aan het front in Bakhmut tegen nieuwssite Politico. „Gisteren sneeuwde het. Daar waren we blij om, want er is niets erger dan ijzel.”

Geen gevechtspauze

Ook al blijft een gevechtspauze uit, de winter leidt wel tot minder gevechten over de gehele frontlinie, vergeleken met het begin van de oorlog, stelt generaal b.d. Mart de Kruif. Plaatselijk kan de oorlog echter fel oplaaien. „Ik voorzie de komende winter geen grote doorbraken, maar een slopende slijtageslag”, zegt de voormalig topmilitair.

De strijd spitst zich de komende maanden vooral toe op de Donbas, stelt De Kruif. De zware gevechten hebben alles te maken met de belofte van de Russische president Vladimir Poetin om de Donbas te veroveren. Winterweer speelt in de Donbas een beperkte rol. „De strijd vindt daar plaats op korte afstand met aan beide zijden veel kanonnen. Die zijn veel minder afhankelijk van het weer.”

De winter wordt in andere regio’s een geduchte tegenstander voor Oekraïne en Rusland. De omstandigheden in de loopgraven aan het front zijn uitzonderlijk zwaar. De temperatuur in Oekraïne schommelt nu ’s nachts rond het vriespunt, maar kan hartje winter in het oosten dalen tot dik -30 graden.

Militairen moeten zien te overleven in de barre omstandigheden. Voor de manschappen is het van essentieel belang om strikte discipline in acht te nemen tegen regen en vrieskou. De kans op overleven neemt snel af bij het slordig toepassen van maatregelen tegen bevriezing. Eerste opdracht is om natte plunje te scheiden van droge spullen. Verder moeten de manschappen zichzelf zien warm te houden.

Gehard

Oekraïne en Rusland zijn beide vertrouwd met strenge winters. Bovendien zijn alle twee gehard door de jarenlange zware strijd om de Donbas, sinds Russische separatisten in 2014 de wapens opnamen in het oosten van Oekraïne. Ook in de wintermaanden gingen gevechten in de Donbas door, zij het in vertraagd tempo.

Toch is er deze winter een groot verschil tussen de Russische en de Oekraïense troepen. Kiev is voorbereid op de strijd in de winter. Oekraïense loopgraven zijn over het algemeen redelijk goed aangelegd en onderhouden; soms met sauna.

Het Britse ministerie van Defensie stuurde 195.000 winterkits naar Oekraïne, Canada een half miljoen uniformen. Litouwen, Duitsland, Denemarken, de VS, Zweden en Finland leverden behalve uniformen, ook mobiele generatoren en tenten voor 200.000 militairen.

Schrijnend

De situatie aan Russische kant is schrijnend. Tienduizenden gemobiliseerde Russische militairen dienen als kanonnenvlees om het Oekraïense leger in de winter te stoppen. De rekruten zijn nauwelijks voorbereid op kou en regen, terwijl de gevechtstraining ernstig te wensen overlaat. Uniformen voor de winter ontbreken, evenals medicatie voor verwondingen. Dienstplichtigen uit Rostov beklaagden zich recent in een video op sociale media: „We betalen ons eten uit eigen zak.”

Verder laat de Russische militaire aansturing ernstig te wensen over. Het leiden van niet-gemotiveerde, slecht geklede en nauwelijks getrainde militairen is al een klus, laat staan in de harde winterse omstandigheden.

Bovendien kampt het slecht onderhouden Russisch materieel met uitzonderlijk veel mechanische mankementen door vorst, zo bleek begin maart bij de Russische invasie naar richting Kiev. „Winterweer kan onevenredig veel schade toebrengen aan slecht uitgeruste Russische troepen”, analyseert het Institute for the Study of War, een Amerikaanse denktank.

Ook het natte herfstweer heeft grote invloed op de inzetbaarheid van manschappen en materieel. Bomen verliezen hun blad, waardoor de troepen veel zichtbaarder zijn. Militairen moeten daardoor laag blijven, in de modder en op de koude grond.

Grote delen van Oekraïne veranderen tijdens de herfst in modderige, zompige velden. Zware tanks en pantservoertuigen lopen daarbij grote kans vast te komen zitten. Met name wielvoertuigen, bijvoorbeeld voor de bevoorrading van troepen, lijden onder modder.

„Winters weer heeft in de eerste plaats invloed op het materieel”, legt generaal b.d. De Kruif uit. „Schokbrekers gaan sneller kapot, tracks van rupsvoertuigen lopen sneller vast, computers vallen uit, terwijl olie gaat vlokken. Door deze problemen neemt de druk op de logistiek ook toe om bijvoorbeeld reserveonderdelen te leveren en gewonden met bevriezingsverschijnselen af te voeren.”

Het rijdende materieel is daarom in de herfst vooral aangewezen op de verharde wegen. De troepen vormen daar een zogenoemde ”sitting duck” (zittende eend), een militaire term voor de kwetsbaarheid van niet-mobiele doelwitten.

In een winter met vorst verbeteren de omstandigheden voor het rollend materieel weer door bevriezing van de bodem. Tanks, pantservoertuigen en artillerie kunnen daardoor weer gemakkelijker en over een groter gebied optreden. De verwachting is dat de vorst volgende week doorzet. Zichtbaarheid blijft een probleem, voor beide partijen.

Moreel

Winterweer heeft ook grote invloed op het moreel van manschappen. „Vechten in loopgraven is zwaar”, legt oud-generaal De Kruif uit. „Vechten in loopgraven in de winter is nog zwaarder.” Hij wijst erop dat militairen te kampen krijgen met onderkoeling, bevriezing van ledematen, vermoeidheid en ondervoeding. „Niemand hoeft jaloers te zijn op de militairen aan het front.” Kou, gebrek aan daglicht en het ’s nachts moeten vechten met nachtzichtapparatuur maken de oorlog „erg inspannend”. Voor militairen die al maanden aan het front actief zijn, ontstaat dan „een slijtageslag”.

Dankzij een betere voorbereiding en motivatie van manschappen is Oekraïne waarschijnlijk tijdens de winter in het voordeel tegenover de Russen, zegt De Kruif. „Een gemotiveerde militair heeft minder snel last van de kou dan een niet gemotiveerde militair.”