Generaals blijven bezig met het alsnog winnen van de laatstgevoerde oorlog, en politici volgen hen daarin. De meerderheid ziet zelden iets in nog niet bewezen strijdmiddelen, en wordt dan ook keer op keer verrast. Dit patroon lijkt zich nu weer te herhalen bij de ontwikkeling van een nieuw jachtvliegtuig. En dat terwijl de voor iedereen waarneembare feiten onmiskenbaar aangeven dat het concept van de bemande gevechtstoestellen op verscheidene punten de concurrentie met nieuwe technologie verliest.De belangrijkste taken voor militaire vliegtuigen betreffen verkenning, afschrikking en vernietiging van vijandelijke bedreigingen. Voordeel van menselijke inzet daarbij is de flexibele en creatieve wijze waarop op onvoorspelbare gebeurtenissen kan worden gereageerd. Voorgeprogrammeerde kruisraketten en autonome robotsystemen zijn wat dat betreft inferieur ten opzichte van bemenste toestellen en zullen die achterstand niet binnen afzienbare tijd inhalen. Dit betekent echter niet dat de lijfelijke aanwezigheid van mensen aan boord vereist is: met ICT kunnen gevechtstoestellen ook heel goed op afstand worden bestuurd. Alle technologische trends wijzen erop dat virtueel bemande militaire vliegtuigen reeds op korte termijn zowel qua gevechtskracht als inzetbaarheid als betaalbaarheid zeer concurrerend worden, en onverslaanbaar voor de conventionele toestellen.

Nieuwe materiaaltechnieken in combinatie met verregaande miniaturisatie van elektronische componenten leiden tot steeds compactere toestellen met meer uitgebreide communicatiemiddelen. Omdat een piloot in grootte gelijk blijft en slecht bestand is tegen grote versnellingskrachten worden bemande gevechtsvliegtuigen in hun ontwikkeling geremd. Onbemande toestellen kunnen worden uitgevoerd zonder bewegingsruimte voor een piloot, schietstoel, bedieningsinstrumentatie en zuurstof of andere levensmiddelen. De voor afstandsbesturing benodigde extra communicatie- en waarnemingsapparatuur blijft klein van omvang en gewicht. Door de beperkte omvang en massa kunnen pilootloze toestellen met lichtere motoren worden aangedreven.

Compactere vliegtuigen zijn in potentie beter qua snelheid, wendbaarheid, stealth-eigenschappen, actieradius, en betaalbaarheid. Bovendien zijn ze eenvoudiger inzetbaar, ook op plaatsen zonder vliegveld - ideaal voor vredesoperaties. Omdat voor verkenning andere en tegengestelde eisen gelden dan voor gevechtsmissies zullen daarvoor aparte toestellen worden ontwikkeld. Dergelijke specialisaties zullen altijd beter presteren dan een voor algemeen gebruik ontwikkelde bemand jachtvliegtuig.

De eisen die bij afstandsbesturing aan een virtuele bemanning worden gesteld zijn per persoon veel minder omvangrijk dan in geval van een enkele gevechtsvlieger. De lichamelijke conditie is van ondergeschikt belang, en training en opleiding vereisen geen dure vlieglessen. Wanneer de taken van toestelbesturing, verkenning, verdediging, en aanval over diverse personen worden verdeeld, kan met goed teamwork een zeer alert reagerend vliegtuig worden gerealiseerd. Door daarbij in ploegendienst te werken kunnen eenvoudig 24-uursmissies boven vijandelijk gebied worden uitgevoerd, iets wat met normaal bemande vliegtuigen fysiek ondoenlijk is.

Weinig extra risico’s
De meerwaarde van een meevliegende piloot is inmiddels al sterk gereduceerd. Bij de bestaande bemande jachtvliegtuigen speelt de zintuiglijke waarneming vanuit de cockpit nog slechts een zeer marginale rol. De meeste informatie wordt via elektronische systemen aangeleverd, en direct zichtcontact met de vijand ontbreekt normaliter. Omdat ook nu reeds de communicatieverbindingen voor jachtvliegtuigen essentieel zijn voor een goed militair functioneren levert volledige besturing op afstand weinig extra risico’s op. Temeer niet daar door het gebruik van robottechnologie toestellen bij verlies van communicatie alsnog autonoom zichzelf in veiligheid kunnen brengen.

De militaire luchtvaartontwikkelingen zullen zich, behalve op de virtueel bemande toestellen, vooral richten op fysiek bemande commando- en transportvliegtuigen en op beheersing van het elektromagnetische spectrum. Samenwerking met bondgenoten zal speciaal betrekking hebben op standaardisatie van ICT-netwerken. Gecompliceerde gevechtstoestellen die een hoogtechnologische infrastructuur vereisen, zullen voor veruit de meeste landen niet op eigen kracht operationeel te houden zijn. De wereldmarkt voor goedkope doch effectieve militaire luchtvaartproducten is dan ook veel lucratiever.

Het kiezen voor een verdere ontwikkeling en de aanschaf van een gevechtsvliegtuig als de JSF vertoont opmerkelijke parallellen met de realisatie van de Maginot-linie na de Eerste Wereldoorlog. Dat was ook een tot in perfectie uitontwikkeld bestaand bewezen concept, te weten de loopgraaf. Militair bleek de linie desondanks inferieur ten opzichte van de beweeglijke pantserdivisies. Extra tragisch was dat door het enorme budgetbeslag verdere modernisering van de strijdkrachten geblokkeerd werd. Wie nu ziet welk percentage van de toekomstige luchtmachtbegroting voor JSF-aanschaf dreigt te worden gereserveerd, kan niet anders dan concluderen dat de zo gewenste flexibel inzetbare luchtmobiliteit nooit van de grond zal komen.

De auteur is adviserend ingenieur.