Studenten op weg helpen is een van de belangrijkste taken van de bibliotheekmedewerkers bij de Vrije Universiteit te Amsterdam. "Men heeft bij dit vak soms het beeld van mensen die het liefst de hele dag stilletjes bezig zijn met catalogiseren. Maar het komt juist aan op communicatie met de klanten, op didactische vaardigheden. We hebben mensen nodig die breder zijn dan boeken en bytes", zeggen bibliothecaris drs. D. M. Schut en informatiespecialist drs. I. I. Riphagen. "Het lijkt een rustig beroep, maar het snel opzoeken van informatie gebeurt soms onder grote spanning. Je moet een brede belangstelling hebben en een pietje precies zijn."

Dé bibliotheek bestaat op de universiteit eigenlijk niet. "We vormen wel één organisatie, maar we werken voor twaalf faculteiten. Op elke verdieping van deze toren zit een bibliotheek pal naast de afdeling die zij bedient."

Schut is politicoloog en bekleedde dertig jaar andere functies binnen de VU voordat hij twee jaar geleden directeur van de bibliotheek werd. "Dame in plooirok, vriendelijk doch streng. Dat was het beeld dat ik als middelbare scholier had van bibliotheekmedewerkers. Dat blijkt niet erg te kloppen." Schut noemt de bibliotheek "onmisbaar als laboratorium voor onderwijs en onderzoek."

Riphagen is biologe. Toen ze er tijdens het eerste jaar van haar promotieonderzoek achter kwam dat het proefschrift dat ze wilde schrijven al door een ander vervaardigd was ("dit is overigens verjaard leed"), besloot ze het over een andere boeg te gooien: het onderzoekswerk had haar inmiddels zo in zijn greep dat ze besloot haar beroep te maken van het toegankelijk maken van informatie. Ze volgde een postacademische opleiding voor wetenschappelijk bibliothecaris en werkt inmiddels bij de bibliotheek van het VU Medisch Centrum. "Het intermediair zijn trok me aan: je bemiddelt tussen de informatiezoeker en de bronnen. Je helpt studenten groepsgewijs op weg, en andere keren steek je uren in diepgravend onderzoek voor één onderzoeker of arts."

Opleidingen

Nederland telt ongeveer 1500 arbeidsplaatsen in wetenschappelijke bibliotheken. Daarnaast zijn er soortgelijke functies bij instellingen, bedrijven en de overheid. "Overal is behoefte aan mensen die kennis ordenen, toegankelijk maken en helpen vinden."

De 150 medewerkers van de VU-bibliotheek hebben een zeer gevarieerde achtergrond. "Er zijn er die vanuit andere academische functies binnenkomen. Schoolverlaters krijgen we in drie soorten: vanuit een administratieve of ict-opleiding in het middelbaar beroepsonderwijs, vanuit de voltijd- of deeltijdstudie informatie, dienstverlening en management (idm) in het hoger beroepsonderwijs, en universitair afgestudeerden die vanuit interesse voor een loopbaan in het bibliotheekwerk kiezen. Onder die laatsten zijn er die hier tijdens hun studie ''s avonds of in het weekend een deeltijdbaan als zaalwacht hadden en daardoor de smaak te pakken kregen. Mbo''ers moeten overigens best even wennen aan het wetenschappelijke klimaat."

Digitaal

De houten kast vol stevige boekruggen die als klassiek element opvalt in de strak vormgegeven gangen van de VU geeft nog maar een deel van het bibliotheekwerk weer. "Er staan hier 970.000 titels, goed voor 1,4 miljoen banden. Oudere universiteiten zoals Groningen, Leiden en Utrecht hebben er overigens nog veel meer.

Onder banden verstaan we naast boeken ook ingebonden tijdschriften. Tijdschriften krijgen we steeds minder op papier (momenteel nog 3800 abonnementen) en steeds meer digitaal (al meer dan 10.000). Per faculteit zijn er grote verschillen: bij geneeskunde domineren de tijdschriften, omdat daarin de snelle vorderingen van de medische kennis worden vastgelegd. Bij geschiedenis wordt juist heel veel gebruikgemaakt van boeken.

Veel nieuwe informatie is alleen nog digitaal beschikbaar. Wie in een bibliotheek werkt, heeft dus ict-vaardigheden nodig. Nieuwe studenten moeten er soms aan wennen dat oudere informatie niet met een druk op de knop beschikbaar is, maar grondig zoekwerk in boeken en tijdschriften vraagt. Hoe ze dat moeten doen, proberen we hen bij te brengen tijdens een aantal lessen. Die zijn op enkele faculteiten zelfs verplicht. Daarnaast zijn er digitale instructies. We brengen mensen naar de voederbak en leren hoe ze daar zelfstandig verder kunnen gaan."

Verstoptrucs

Door de digitalisering is het aantal uitleningen inmiddels gedaald van 230.000 naar 190.000 per jaar. "Ouderejaars lenen meer dan nieuwe studenten. Een duidelijke piek is er in scriptieperioden. Sommige universiteiten hebben een veel hoger aantal uitleningen doordat daar ook studieboeken bij zijn, waarvan ze er dan tientallen per soort op de plank hebben staan. Wij gaan er echter van uit dat een student zelf boeken moet bezitten."

De bibliotheek verandert steeds meer in een mediatheek. "Daarom is er discussie over de aanduiding bibliothecaris. Sommigen spreken liever over informatiewerkers. We bieden inmiddels 300 à 400 computerbestanden aan, variërend van alle Tweede-Kamerstukken tot beurskoersen. Ook naslagwerken zijn steeds meer digitaal beschikbaar. Op de naslagzaal is het daardoor een stuk stiller geworden. Pas als er problemen zijn, merken we dat dergelijke bronnen worden gebruikt. Onlangs stond de telefoon roodgloeiend: Het blad Cell ligt eruit!"

Veel vragen en klachten worden nog persoonlijk afgewikkeld. "We willen steeds meer toe naar een elektronische balie. Op de Erasmus in Rotterdam is men daar al heel ver mee. Daar kun je ''s nachts om drie uur een boek reserveren, dat dan door een robotachtig systeem wordt opgezocht en om acht uur klaarligt om afgehaald te worden.

Studenten hebben ook andere manieren om boeken voor zichzelf te reserveren: ze leggen die pal achter een rij boeken of zetten een boek expres op de verkeerde plaats terug, zodat ze het alleen zelf kunnen terugvinden."

Opleiding

  • Mbo administratief/ict
  • Hbo informatie, dienstverlening en management
  • Universiteit
  • Postdoctoraal wetenschappelijk bibliothecaris