Bali kent al meer dan zeven eeuwen de traditie van het hindoeïsme. Pas in 1866 kwam de eerste zendeling op het eiland, dat toen onder toezicht stond van het Nederlandse koloniale regime. Na vijftien jaar arbeid werd de helper van zendeling R. van Eck gedoopt, maar toen de zendeling in 1875 terugkeerde, werd hij door deze jonge bekeerling vermoord. Vijftien jaar zendingswerk eindigde daarmee abrupt, om pas in 1931 weer hervat te worden.

Rond die tijd werd de eerste christelijke kerk gesticht, de Christelijke Protestantse Kerk in Bali (GKPB, naar de Indonesische naam). Naast de GKPB zijn er inmiddels verschillende grotere en kleinere denominaties gesticht, van rooms-katholiek tot evangelisch-charismatisch. Het totaalaantal christenen wordt geschat op 70.000, slechts 0,13 procent op een totale bevolking van 3,7 miljoen. Exacte cijfers zijn onbekend. Christenen hangen die niet aan de grote klok, uit angst voor moslimfundamentalisten, die in grote delen van Indonesië een dreigend gevaar zijn.

Ds. Molenaar en ds. De Vries zijn beiden predikant bij de Heritage Netherlands Reformed Congregations (HNRC) in Amerika. (De naam is overigens veranderd in Heritage Reformed Congregations -HRC- om in Amerika niet het misverstand te wekken dat het een kerk voor Nederlanders is, vdZ). Het zendingswerk van de HRC werd in de beginjaren negentig gestart in samenwerking met Stichting De Ondergrondse Kerk (SDOK), en ds. G. Kuijt, destijds emeritus zendingspredikant van de Gereformeerde Gemeenten. Toen de SDOK de steun in 1997 beëindigde en ds. Kuijt overleden was, nam de HNRC het werk voor haar rekening. Op Bali heeft een stichting van Indonesiërs de dagelijkse leiding, daarbij geassisteerd door ds. A. Mol, momenteel zendingspredikant van de HRC. Ds. Mol is hoofddocent op het theologisch seminarie Johannes Calvijn te Grand Rapids, waar inmiddels bijna zeventig studenten studeren uit alle delen van Indonesië. Van hen behaalden vorige maand acht studenten hun diploma.

Ds. Molenaar en ds. De Vries zeggen een duidelijke roeping te hebben gekregen om op Bali het Evangelie te helpen verbreiden. Beiden beëindigden vorig jaar hun opleiding aan het Puritan Reformed Theological Seminary van de HRC. Ds. Molenaar is afkomstig uit Nederland (hij is een schoonzoon van ds. C. G. Vreugdenhil, die ook in Indonesië heeft gewerkt) en rondt op dit moment de studie theologie in Apeldoorn af. Ds. De Vries is Amerikaan, beëindigde onlangs zijn masterstudie aan Calvijn-seminarium, en is nu bezig met een promotiestudie in de zendingswetenschappen aan het Southern Baptist Theological Seminary in Kentucky. Beiden zijn reeds bevestigd als predikant. Zodra zij een visum krijgen, kunnen ze direct naar Bali om ds. Mol te assisteren.

Ds. De Vries was met Kerst enkele dagen bij de Molenaars in huis. Het was de eerste keer dat hij in Nederland was. „Het is goed om kennis te maken met mijn Hollandse wortels.”

De beide werkers beschouwen het als de grootste uitdaging om zó kerk op Bali te zijn dat deze aansluit bij de Balinese cultuur. „Een grote moeilijkheid is dat het hindoeïsme nauw verweven is met Balinese cultuur”, zegt ds. Molenaar. „Van het begin tot het einde van de dag, het hele leven door, is het leven op Bali gestempeld door offers en gebruiken. Wie christen wordt, wordt doorgaans uitgestoten uit de familie. Vooral op het platteland is dat het geval.”

Het is in Indonesië verboden om mensen tot het christendom te bekeren (het zogenaamde proselitisme). Toch is het op Bali niet verboden van je godsdienst te getuigen als de ander je ernaar vraagt. Ds. De Vries: „Religie maakt onmiskenbaar deel uit van het publieke leven. Men verwacht dat je een religie hebt. Het is volgens de grondwet ook geoorloofd om het christendom aan te hangen. Maar omdat religie en cultuur op Bali zo nauw met elkaar verbonden zijn, is een agressieve aanval op de hindoecultuur, zoals christenen in het verleden wel eens hebben gedaan, niet verstandig. Beter is om uit je gedrag te laten zien dat je de ene en ware God dient. De helft van de Balinezen heeft nog nooit van de christelijke boodschap gehoord.”

Het hindoeïsme op Bali heeft een relaxed en gemoedelijk karakter, zeggen de beide predikanten. In die zin staat het ver af van het radicale moslimfundamentalisme. Het hindoeïsme is meer een levenswijze, aldus ds. Molenaar, maar wel een die de acceptatie van het christendom moeilijk maakt. „Christenen werden door Balinezen lange tijd gezien als zwarte Hollanders, product van westers kolonialisme. Daarom is beïnvloeding van binnenuit zo belangrijk. Het is de roeping van de kerk om een vorm te vinden waarmee de Balinees in zijn eigen cultuur wordt recht gedaan”, zegt Molenaar. „Een christen mag door zijn kleding of kerkbouw zich niet bewust vervreemden van zijn cultuur.”

Het is volgens de beide predikanten moeilijk voor de HRC een kerk op Bali te stichten. Meer ruimte zien zij om studenten op te leiden die van betekenis kunnen zijn voor heel Indonesië en in het bijzonder voor Bali. Ds. De Vries: „Het trainen van lokale mensen heeft voor ons prioriteit. Als het gaat om het stichten van gemeenten en het evangeliseren, dan ligt de eerste taak bij de Balinezen. Wij zullen vooral belast zijn met het onderwijs in de gereformeerde leer. Op Bali is het erg moeilijk om aan gekwalificeerde docenten te komen die in deze leer onderwijzen. De gereformeerde leer wordt gezien als typisch westers gedachtegoed waarvoor Balinezen het hindoeïsme moeten inleveren.”

De zorg om de benodigde visa te krijgen, houdt beide predikanten bezig. Toch zijn ze er ook weer rustig onder. Ds. Molenaar: „De Heere is duidelijk geweest in onze roeping naar Bali. Het is niet zo dat je met honderd procent zekerheid een aanwijzing van de Heere ontvangt, maar het is voor mijn vrouw Mirjam en mij een zaak van gehoorzaamheid. De deur is open, alleen weten we niet wanneer we groen licht kunnen krijgen. Misschien gaan we eerst op grond van een studentenvisum.”

Ook ds. De Vries is al eens op Bali geweest. Zijn eerste indruk? Verrassend: „Ik dacht: Hier wil ik nooit meer naar terug, die verkeersdrukte, het klimaat, de bevolking. Maar vanaf die tijd heeft de Heere steeds duidelijker bevestigd dat mijn werk in de derde wereld ligt. Toen kon ik niet meer om Bali heen. Waarom zouden we onze rijke, gereformeerde erfenis, met vooral thema’s als de soevereiniteit van God en de redding van zondaren in Christus, voor onszelf houden? Twee jaar geleden kwam een zoon van een hindoepriester op Bali tot bekering. Nu studeert hij aan het seminarie; hij wil zich toeleggen op het stichten van een gemeente. Ik geloof dat op deze wijze ons werk het best gezegend kan worden, zonder al te zeer als een vijand van de Balinese cultuur afgeschilderd te worden. We zien ernaar uit om op Bali dienstbaar te zijn.”