De Groninger Erdin ontdekte de afgelopen jaren in Steenwijkerland 352 gevelstenen waarvan het plaatsingsjaar bekend is. Erdin onderzocht ook de ongedateerde stenen, enkele muurschilderingen, mozaïeken en plastieken, beelden die in een muur zijn ingebouwd. Daarmee komt hij op maar liefst 466 permanente uitingen op gevels. Erdin fotografeerde ze allemaal en schreef een inleiding. Zo maakte hij het 272 pagina’s tellende boek ”Gevelstenen in Steenwijkerland”, dat woensdag in het gemeentehuis werd gepresenteerd.

De aanleiding tot het schrijven van het boek was een vraag van een medewerkster van de gemeente. Zij wilde weten hoeveel gevelstenen de gemeente had. Het archief moest het antwoord schuldig blijven. De gemeentearchivaris vroeg daarop aan Erdin, vrijwilliger bij het gemeentearchief, of hij in Steenwijkerland onderzoek wilde doen. Het doel was een stuk van de historie van de gemeente te beschrijven.

Kinderen

Gevelstenen hadden aanvankelijk als doel om reclame te maken, zegt Erdin. Aanduidingen als ”timmerwerkplaats” en ”steenhouwerij” boven de deur van een bedrijf zijn daar voorbeelden van. „Pas later werden ze ook gebruikt voor eerstesteenleggingen. Met enige regelmaat blijken de eerste stenen door kinderen tussen de vier en tien jaar te zijn gelegd.”

Hier en daar zijn gevelstenen te vinden met een Bijbeltekst. „Dat is vooral het geval bij kerken en scholen.” Het christelijk geloof komt op tal van stenen tot uitdrukking bij de aanduiding van het jaartal van plaatsing. Regelmatig staat er voor het jaartal Anno Domini, wat ”in het jaar onzes Heeren” betekent.

Volgens Erdin bevinden de oudste twee gevelstenen van Nederland zich in Steenwijk. „De oudste dateert van 1465 en zit in de Grote Kerk. In de Kleine Kerk bevindt zich een gevelsteen uit 1477. Pas tientallen jaren daarna werden er ook gevelstenen geplaatst in steden als Amsterdam en Delft.” De meeste gevelstenen dateren overigens van tussen 1850 en 1950.

Opmerkelijk is dat gevelstenen op zich niet worden beschermd. Alleen als een dergelijke steen in een gemeentelijk of rijksmonument zit, mag hij niet zonder toestemming worden verwijderd of aangepast. De gemeente probeert naar aanleiding van Erdins onderzoek ook de andere stenen beter te beschermen.

Steenwijkerland, een gemeente met nog geen 45.000 inwoners, is erg versnipperd en telt bijna vijftig stadjes, dorpjes, buurtschappen en gehuchten. Erdin ontdekte dat er in slechts twee buurtschappen geen gevelstenen zijn te vinden en in alle andere plaatsjes wel. De stenen zeggen volgens hem veel over de historie. Bijvoorbeeld over de bouwperiode van een pand. „Een makelaar bood een keer een huis aan dat volgens hem was gebouwd in 1930. Door de gevelsteen kon ik zien dat het huis in werkelijkheid een jaar of vijftien ouder was.” De meeste zitten in huizen, kerken, scholen en gemalen. Soms is het een raadsel wat de achtergrond is van een steen, bijvoorbeeld doordat de steen onleesbaar is.

Kampen

Om te weten of zijn bevindingen echt kloppen, bezocht Erdin meerdere keren de gemeente Kampen. Daar ontdekte hij onder andere dat ook in Kampen de meeste gevelstenen tussen 1850 en 1950 zijn geplaatst. Ook zag hij dat er in Kampen, net als in Steenwijkerland, een jaar of twintig geleden in een nieuwbouwwijk meerdere gevelstenen bij kwamen, bijvoorbeeld bij eerstesteenleggingen. Daarom vermoedt de onderzoeker dat het gebruik van gevelstenen in andere gemeenten een vergelijkbare historie heeft als in Steenwijkerland.