Het kabinet-Rutte IV moet het stellen zonder meerderheid in de Senaat. De oppositiepartijen zijn daardoor nodig om de begrotingswetten aan een meerderheid te helpen. Dat geeft de senatoren van PvdA, GroenLinks of JA21 een zekere machtspositie. Hun wensen doen ertoe, waardoor hun inbreng tijdelijk veel verder reikt dan alleen controleren of voorgenomen wetgeving wel rechtmatig, uitvoerbaar en handhaafbaar is.

Het is logisch dat zoiets vragen oproept en tot weerstand leidt.

Historisch gezien is het de tragiek van de Senaat dat zij het nooit iedereen naar de zin kan maken. Zij heet al snel te actief of te passief te zijn. Bij het vellen van dergelijke (smaak)oordelen is echter voorzichtigheid geboden. Nadat de Eerste Kamer gedurende lange tijd de ene na de andere wet geruisloos heeft goedgekeurd kan het zomaar gebeuren dat het beeld abrupt omslaat. Zorgminister Kuipers beet in het stof toen hij medio mei tevergeefs probeerde de coronawet nog een keer verlengd te krijgen. Enkele dagen later verwees de Eerste Kamer de vaccinatiewet van D66 gedecideerd naar de prullenbak.

De relativerende nuance dat actieve en passieve fasen elkaar nu eenmaal afwisselen, kan niet iedere criticus overtuigen. Voor politicoloog dr. Nico Baakman staat bijvoorbeeld vast dat het veel effectiever en zuiverder is als de burger zelf als laatste de maatschappelijke aanvaardbaarheid en de grondwettigheid van reeds door de Tweede Kamer aanvaarde wetten mag beoordelen, via een referendum dat correctief en bindend is. Senatoren, zo betoogt hij, worden als puntje bij paaltje komt toch te veel gehinderd door hun gebrekkige mandaat. De partijtop kan hen immers ter verantwoording roepen voor hun stemgedrag. Ook wijst hij erop dat de coalitiebelangen voor veel Eerste Kamerleden zwaar meewegen bij hun stemgedrag.

Die kritische noot snijdt zeker hout. Kortom, weg met de Eerste Kamer dan maar? Dat is dan weer net te voorbarig. Dat de stemkeuze van senatoren niet altijd vrij is van politieke overwegingen zal waar zijn, maar hoe komt die van een burger die via een volksraadpleging aan de noodrem kan trekken dan precies tot stand? Is die gebaseerd op de onzin die sociale mediatrollen verspreiden, of op de talkshows van de publieke omroep? Berg je dan maar.

Het lijstje van wetten dat de Senaat de afgelopen jaren op staatsrechtelijke gronden wegstemde, mag er zijn. Welke garanties zijn er dat burgers een vergelijkbare schifting aanbrengen via referenda?

Feilloos is de Eerste Kamer zeker niet, maar zolang niet vaststaat wat volksraadplegingen ons brengen, is het beter de controle op het wetgevingsproces te blijven beleggen bij de Hoge Colleges van Staat in plaats van bij de ongeorganiseerde burgerij.