De Herman Bavinckstichting van de Vrije Universiteit organiseerde het symposium ”Geschapen om te doden?” rond de overhandiging van het boek dat emeritus hoogleraar Piet Slootweg schreef over dit onderwerp.

„Het is een uitstekend, historisch verantwoord boek”, vindt Rik Peels, universitair hoofddocent filosofie aan de VU. „Slootweg poogt het volle pond te geven aan de evolutietheorie en de evolutiebiologie, en aan de gereformeerde theologie. Hij schetst het beeld van een goede God die het vee van Ninevé wil sparen. Die volkomen goede God heeft een evolutionair proces gebruikt om te scheppen.”

Slootweg verzamelde in zijn dissertatie tal van citaten van kerkvaders en theologen tot 1961. Hij toonde daarmee aan dat dierlijk lijden voor de zondeval lange tijd geen probleem was. Pas in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw zou dat een argument van atheïsten zijn geworden om het Bijbelse beeld van de goede God aan te vechten. Toen werd dat ineens een belangrijk aandachtspunt voor christenen.

Benno Zuiddam, docent aan het Hersteld Hervomd Seminarium in Amsterdam, vraagt zich af of Slootweg de kerkvaders hierover wel goed heeft gelezen. „De kerk van alle tijden leert ons dat mensen en dieren geen losstaande individuen zijn, maar met elkaar samenhangen als schepping van God. Adam maakte deel uit van de goede schepping. Hij was een rechtvaardige die het leven van zijn beesten kende. De zondeval haalde echter een vloek over de hele kosmos: Je zult de dood sterven. Dat is een goddelijk oordeel, waarin het schepsel meezucht.”

God heeft de dieren niet geschapen om elkaar te doden, betoogt Zuiddam. „De dood is een vloek waaraan mens en dieren zijn onderworpen. Na de zondeval is God nog steeds rechtvaardig in al Zijn wegen, en goedertieren in al zijn werken, ook in het toelaten van de dood.”

Zonden

De zonden van de mens worden weerspiegeld in het lijden van de gevallen kosmos, vervolgt de inleider. „Wedergeboorte is nodig; van de mens en uiteindelijk van alle dingen. Dan zal er in de kosmos gerechtigheid heersen; de dood zal er niet meer zijn.”

Zuiddam vraagt zich af of Slootweg de zondeval nog als historisch feit opvat. „Maar als de Bijbel niet historisch gelezen mag worden, wat heeft de Bijbel ons dan nog te zeggen? Gaat de Bijbel dan over de hogere werkelijkheid en de wetenschap over het aardse? Dan belanden we bij de gnostiek.”

Ten slotte poneert Zuiddam een scherpe stelling: „Sluit uw werk niet meer aan bij de gnostiek dan bij de theologie? U past de interpretatie van de Bijbel aan de stand van de wetenschap aan. Daarmee vindt u aansluiting bij de deftige vrijzinnigheid uit de negentiende eeuw.”

Moet je dan geen afscheid nemen van Bijbel, vraagt hij zich af. „Daarover wil ik vanmiddag helderheid. Was de Gereformeerde Bond bij zijn oprichting dan gebaseerd op een achterhaald wereldbeeld en een achterhaalde wereldbeschouwing?”

Slootweg kan Zuiddam niet bijvallen in diens suggestie dat hij gnostische ideeën zou propageren. „Ik heb de bronnen laten spreken. Natuurlijk hebben de kerkvaders de consequenties van de val niet ontkend: de zondeval heeft de mens een minder welgezinde wereld opgeleverd. Kerkvader Irenaeus zegt dat de mens na de herschepping weer in harmonie met de dieren zal leven.”

Leeuw

Maar het lijden van dieren is nooit een punt van overweging geweest in de oude christelijke kerk, vervolgt de promovendus. „Ik begrijp niet dat we zoveel kabaal maken over een leeuw die een gazelle pakt. Wat is het probleem? Dierenleed was er immers al miljoenen jaren?”

Rik Peels stelt dat de goedheid van God daardoor niet op het spel staat. Zuiddam is het met hem oneens. „Wat moeten we met de Bergrede, als God dood en lijden als scheppingsmethode heeft gebruikt in een evolutionair proces? Is God waarlijk goed, hoe kan Hij dan door miljoenen jaren van uitzichtloos lijden scheppen? Ik denk dat wij een andere opvatting over goedheid en over God hebben: Een God Die schept door uitzichtloos lijden, dat levert enorme theologische spanningen op. Kortom, ik zie wereldbeelden verschuiven.”