Eerste observaties met betrekking tot de tekst van Jesaja 63 waren de aanzet voor het proefschrift. In deze tekst komen voorstellingen voor die wij als tegengesteld kunnen ervaren: God is de Wréker Die in toorn de volken vertrapt en Hij is de Váder Die Zich over Zijn volk ontfermt en het verlost. Hoe verhouden deze voorstellingen zich tot elkaar? Ter beantwoording heb ik de tekst van Jesaja 63 nauwkeurig bestudeerd. Ik heb deze tekst vijf keer gelezen, steeds met een nieuwe vraag.

De uitkomst was dat in Jesaja 63 twee zorgvuldig opgebouwde tekstdelen zijn te onderscheiden (63:1-6; 63:7-19); deze vormen samen een betekenisvol geheel. In beide teksten heeft het getuigenis over God licht- en schaduwzijden. Dat betekent: we lezen zowel over Zijn verlossing als over Zijn toorn. De slotconclusie van het onderzoek is dat de eenheid van de tekst ligt in Hem van Wie de tekst op indrukwekkende wijze getuigt.

Het getuigenis van God in Jesaja 63 is spanningsvol. Kunnen moderne lezers het met deze God niet meer uithouden, voor de eerste lezers en hoorders van de tekst (Israël) is deze God hun God. Is de God van het Nieuwe Testament een andere dan Die van het Oude?

Openbaring

Er is een nauwe samenhang tussen Jesaja 63:1-6 en Openbaring 14:19-20 en 19:11-16. De beide gedeelten uit Openbaring overlappen elkaar in het beeld van Christus als Koning en Rechter Die de volken oordeelt door ze te vertrappen in de wijnpers van Gods toorn. Is in Openbaring 14 het overheersende beeld dat van Christus als Maaier, in Openbaring 19 overheerst het beeld van Christus als Strijder. Het bloed op Zijn gewaad zegt genoeg: het oordeel lijkt al voltrokken; de ondergang van de volken is zeker.

Uit deze Bijbelgedeelten blijkt dat de voorstelling van God als Strijder het Nieuwe Testament niet vreemd is en zelfs naar Christus kan verwijzen. Beide teksten zijn een aanwijzing dat het onjuist is om het getuigenis van het Nieuwe Testament aangaande God uit te spelen tegen dat van het Oude. Er is ook verschil: verwijst Jesaja 63:1-6 naar een strafgericht dat reeds plaatsvond, Openbaring 14 en 19 getuigen van een gericht dat voorligt. Om Christus’ wil schort God Zijn oordeel over de volken op tot de dag van Jezus’ wederkomst.

Spanningsvol Godsbeeld

In het spanningsvolle getuigenis over God met zijn licht- en schaduwzijden ligt de eenheid van de hele Bijbel. Dat God deze God is, heeft alles te maken met wat B. Janowski de ”Weltzugewandtheit Gottes” noemt. Wat wij mensen in deze wereld doen en laten, laat Hem niet onbewogen. Hij is de levende God Die reageert op goed en kwaad. Zijn toorn en wraak zijn Zijn bewogen reactie op onrecht, hemeltergend kwaad en bruut geweld. Voor het voortbestaan van de wereld is het niet alleen nodig dat God barmhartig is en liefde is, maar ook dat Hij toornt.

Relevantie

Weerbarstige woorden als Jesaja 63 zijn Godswoorden die ons bevragen. Zijn we in ons denken en spreken over God bij de Bijbel gebleven of erbij vandaan geraakt? Wil de kerk ook in onze tijd iets te zeggen hebben, dan moet ze de moed hebben om ook te spreken over Gods toorn, verberging en wraak. Want het gaat er in de wereld zelf rauw aan toe, rauwer dan in menig Godsbeeld. Wanneer men Jesaja 63:1-6 vanwege het beeld van God als Wreker verwerpt, miskent men de betekenis van juist deze metafoor. Wie of wat is onze hoop in dagen waarin kwade machten zich breed maken, het leven breken? De voorstelling van God als Strijder zegt ons dat er bij God grenzen zijn. Het moment komt dat Hij Zijn gerechtigheid aan het licht laat komen in Zijn gericht over Godvijandige machten en mensen en in de verlossing van Zijn geslagen volk. Met een God Die niet meer toornt, zijn we pas echt slecht af.

Gebed

Een gebed als Jesaja 63:7-64:11 zet ons aan om in onze gebeden ook stem te geven aan de klacht en de vragen die leven. Wanneer we woorden geven aan de ervaring van Gods afwezigheid, kan dat ook de ervaring vertolken van heel gelovige mensen. Ze worden op hetzelfde moment bij God gebracht.

Spannend is de vraag of we God ook om Zijn wraak kunnen bidden. Wraakpsalmen geven stem aan het onrecht dat geleden wordt. Ze zijn een schreeuw om gerechtigheid in een wereld vol onrecht en getuigen van hoop op God, Die aan de verdrukte recht doet. Daarom wordt in de schuilkelders van Kiev Psalm 31 gebeden en wij bidden mee.

Prediking

Het is belangrijk dat in kerkdiensten ook de weerbarstige Bijbelteksten worden gelezen en bepreekt. Want eenzijdige Godsbeelden vragen om correctie en verdieping. En het is ook nodig opdat ons leven ”coram Deo” (voor Gods aangezicht) niet vervlakt. Ze confronteren ons met een God Die ons en onze keuzen serieus neemt. Preken moeten ook bijten. Want er zijn talloze zaken in ons leven en in deze wereld waarover God Zijn oordeel uitspreekt. Ook kan het lezen en bepreken van rauwe teksten de kerk tot een relevante stem in het publieke domein maken: ze ziet scherp wat kwaad is.

Lied

In de liederen die gezongen worden, zal de notie van Gods wraak, toorn en gericht evenmin ontbreken. Als we zingen, uiten we onze lof en dank. We innen ook: we zingen ons het geloof te binnen. Dan komt het er wel op aan wat we zingen. Welk geloof wil je dat de gemeente zich eigen maakt? Wat dan wanneer we coupletten overslaan of liederen veranderen omdat ze naar ons inzicht zó niet meer gezongen kunnen worden?

Van Israël leren we dat ook een lied dat Gods wraak bezingt troosten kan. Omdat het in een wereld vol dreiging en bruut geweld getuigt van hoop, van een God Die ingrijpt, recht zet en zo een nieuwe orde schept.

Pastoraat

Ook in het pastoraat kunnen voorstellingen als Gods toorn, verberging en wraak helpend zijn. Ze kunnen helpen om een uitweg te vinden waar een mens is vastgelopen. Wat kan het voor een pastorant betekenen wanneer aan zijn of haar ervaring van Gods afwezigheid stem wordt gegeven? Zou in sommige pastorale situaties een voorstelling als de wraak van God kunnen helpen?

Ik denk aan een pastorant die een traumatische ervaring opdeed. Wat kan het voor haar betekenen wanneer ze met deze voorstelling ontdekt dat God Zelf diep geraakt wordt door het kwaad haar aangedaan? Dat Hij daarop terugkomt en haar recht doen zal. Het geloof in Gods gerechtigheid en wraak bracht Israël ertoe een indringend appel te doen op God en Zijn ingrijpen. Wij mogen het daarin volgen.

Verwerken

Het Bijbelse getuigenis over God heeft ook schaduwzijden. Beter dan ze negeren of wegredeneren is ze doordenken en verwerken. Wie is deze? Een God Die ons steeds weer te denken geeft.

De auteur is predikant van de Hervormde wijkgemeente St. Joriskerk (PKN) te Amersfoort. Dit artikel is een samenvatting van de lezing die hij op 24 maart hield op de predikantencontio van de Gereformeerde Bond in Putten.