Een Singaporese vriend die bij ons logeerde, Jeff genaamd, had ik meegenomen naar een gebedsbijeenkomst in onze gemeente. We baden die avond hartelijk voor Oekraïne, lazen uit de Bijbel en zongen psalmen. En ook Bijbelse liederen. Dat laatste vond hij vreemd. We waren toch, net als zijn gemeente thuis, een kerk die alleen psalmen zong?

Ik legde hem uit dat we dat inderdaad doen in de eredienst, maar dat deze gebedsbijeenkomst geen eredienst was. En een zuster uit gemeente lichtte toe dat de Nederlandse berijming die we gebruiken behoorlijk verouderd is. Met soms moeilijke woorden die kinderen en jongeren lastig begrijpen. ”Voor ieder land waar oorlog is, bidden wij tot U” is gewoon Nederlands, zo zei ze, verwijzend naar een van de gezongen liederen.

Lees ook

Psalmen bieden rijkste aanbidding

Tijdens de discussie over psalmen zingen op deze pagina’s van de krant moest ik regelmatig aan Jeff denken. En aan zijn thuis­gemeente, waar ik ook een aantal jaren lid was. Want in plaats van af te geven op andere liederen is het veel zinvoller om aan te geven waarom de psalmen zo mooi en belangrijk zijn.

Op de juiste manier

De Westminster Catechismus, die in de Singaporese gemeente gebruikt wordt, besteedt veel aandacht aan de inhoud van de eredienst. Uitgangspunt daarin is dat we in de eredienst alleen doen wat God gebiedt en dat er buiten de eredienst ruimte is voor wat God niet verbiedt, het zogenaamde ”regulative principle of worship” (”normerend beginsel voor de eredienst”).

In de Tien Geboden lezen we immers niet alleen hoe belangrijk God het vindt dat we Hem alleen dienen (het eerste gebod), maar ook dat we Hem op de juiste manier dienen (het tweede gebod). Antwoord 109 van de Westminster Catechismus zegt dat de zonde van het tweede gebod is: „elk verzinnen, aanraden, bevelen, gebruikmaken en op welke manier ook goedvinden van enige vorm van eredienst die niet door God Zelf is ingesteld (…) die de eredienst aan God bederven, iets eraan toevoegen of ervan afnemen, hetzij we dat zelf hebben uitgedacht en ingesteld dan wel als traditie van anderen hebben overgenomen, ook al is het dan onder het etiket van oudheid, gewoonte, vroomheid, goede bedoeling of welk ander voorwendsel ook…”

Psalm, lofzang, lied

De Singaporese ds. J. J. Lim schreef op basis daarvan een artikel over de psalmen met als titel ”Tien redenen waarom we alleen psalmen zingen”. Vertrekpunt hierin is het gebod van God Zelf om de psalmen te zingen, gebaseerd op Efeze 5 en Kolossenzen 3: „Leert en vermaant elkaar met psalmen en lofzangen en geestelijke liederen.” Daarbij gaat het niet om drie soorten liederen, want die waren er in Paulus’ tijd nog niet. Ds. Lim wijst erop dat de eerste lezers van Paulus’ brieven bekend waren met deze drie termen, die herhaaldelijk in de opschriften van de psalmen voorkomen. In 37 psalmen staat in het opschrift ”psalm”, in 6 psalmen staat ”lofzang” en in 35 psalmen staat ”lied”. En in de oorspronkelijke (Griekse) Septuagintavertaling van Psalm 67 en Psalm 76 worden zelfs al deze drie woorden gebruikt in het opschrift. Deze psalmen, lofzangen en liederen zijn geestelijk omdat ze Gods geïnspireerde Woord zijn, zoals ook ds. J. M. D. de Heer betoogde (RD 12-3).

Eenheid in eredienst

Ds. Lim geeft verder aan dat er geen redenen zijn om aan te nemen dat de kerk een andere opdracht heeft dan het zingen van de psalmen. ”Zingt Hem een nieuw lied” (Psalm 33:3) verwijst naar de psalmen zelf. Elke psalm is vol van Christus. En ook Jezus Zelf en Zijn discipelen zongen alleen de psalmen. Nu Hij is opgevaren ten hemel is Hij Zelf de grote Voorzanger (”Worship leader”) en zingt de gemeente met Hem. We lezen immers in Hebreeën 2:12: „Ik zal Uw Naam Mijn broederen verkondigen; in het midden van de gemeente zal Ik U lofzingen.” Hier wordt Psalm 22:23 geciteerd.

Er is nog een aantal argumenten te noemen om alleen psalmen te zingen in de eredienst, maar ik verwijs voor nu alleen nog naar twee relevante Engelstalige boeken hierover: ”Songs of the Spirit” van ds. Kenneth Stuart uit de Reformed Presbyterian Church of Scotland en ”Singing the songs of Jesus” van dr. Michael Lefebvre uit de Reformed Presbyterian Church in Indiana (Verenigde Staten). Juist omdat de inhoud van de psalmen het geïnspireerde Woord van God bevat, geven ze de wereldwijde kerk de mogelijkheid tot eenheid in de eredienst: taal, melodie en berijming variëren, maar de inhoud is gelijk.

250 jaar oud

Dat brengt echter wel bij een aspect dat in de discussie over zang in de eredienst onderbelicht is gebleven. En waar de zuster uit onze gemeente op wees: gaan we gezangen zingen omdat we de psalmen taalkundig niet meer begrijpen? Dat zou natuurlijk zomaar kunnen; de berijming die in veel van onze kerken gezongen wordt, is immers volgend jaar 250 jaar oud. De berijming van Petrus Dathenus was in 1773 weliswaar nog maar 207 jaar oud, maar dat was destijds toch voldoende reden om een andere berijming te verkiezen.

Taalkundige barrières

Het is pijnlijk te constateren dat in Nederland het niet-ritmisch zingen van de berijming van 1773 een identiteitskenmerk lijkt te zijn geworden van wat ”echt” reformatorisch mag heten. Cultureel-historisch is dat misschien best te begrijpen, maar als taalkundige barrières ervoor zorgen dat de boodschap niet meer overkomt en de verstaanbaarheid in het geding is, dienen we, net als bij de vertaling van de Bijbel, daar serieus werk van te maken. Zeker als dit de reden is om naar gezangen te grijpen.

”Ecclesia reformata semper reformanda”: een kerk die reformatorisch is, moet steeds weer gereformeerd worden. Juist als we kiezen voor het exclusief zingen van de psalmen, verplicht dit ons ertoe om in taal en berijming niet in het verleden te blijven steken. We moeten elkaar er immers mee „leren en vermanen.” Jaco van der Knijff geeft in zijn boek ”Ons psalmboek” goede suggesties voor de manier waarop we recht kunnen doen aan de bedoeling van het psalmboek, bijvoorbeeld door Calvijn te imiteren: hij zong gedurende het jaar het hele psalmboek systematisch door. Daarbij besteedde hij veel aandacht aan ”goed zingen” en het ritmisch ideaal.

En aangaande de berijming? Wat Jeff betreft is 2023 een zeer passend jaar om de berijming van ds. C. J. Meeuse breed in te voeren.

De auteur is ouderling in de gereformeerde gemeente te Vlissingen.