Het oudste bedehuis van het dorp Onnen is dat van de gereformeerde kerk vrijgemaakt, daterend van 1934. Het is ook de kerk die het laatste haar deuren sloot. De laatste dienst had plaats op zondag 19 december. Eind 2021 hield de gemeente op te bestaan.

Haar voormalige gebouw is een mooie, in goede staat verkerende zaalkerk met een eenvoudige dakruiter boven de voorgevel. Binnen staan de stoelen nog keurig in rijen opgesteld. Het psalmbord echter herinnert aan de ruwe werkelijkheid. ”Welkom 1934-2021 GKV Onnen” staat erop.

De paaskaars staat in het huis ernaast op een kastje. Daar, in de pastorie, woont ds. H. (Henk) Venema, die hier van 2003 tot 2012 (parttime) predikant was. De oud-zendeling –ds. Venema werkte jarenlang in Indonesië– mocht er blijven wonen en komt er nu voor in aanmerking om het huis te kopen.

Te duur

De predikant vertelt dat de sluiting zich al jarenlang aandiende. „De huizen zijn hier te duur voor de jongeren om zich te vestigen. Ze trokken weg en de gemeente vergrijsde. Er kon op het laatst niet meer voorzien worden in de ambten. De meeste kerkgangers zijn lid geworden van de gereformeerde kerk vrijgemaakt in het naburige Haren.”

Honderd jaar geleden was er ook geen kerk in het dorp, zegt de predikant. „Onnen was eeuwenlang een buurtschap op de grens van Drenthe en Groningen waar vooral boeren woonden. In de vorige eeuw werden er nogal wat huizen gebouwd en steeg het inwonertal behoorlijk, tot ongeveer 700 nu. Op het hoogtepunt waren er drie kerken, twee scholen, een melkfabriek, een café en een kruidenierswinkel. Ze zijn allemaal weg.”

Glimmen

Ds. Venema vertelt hoe het kerkelijk leven in het dorp begon. „De gereformeerden van Onnen en Glimmen gingen tot in de jaren 20 van de vorige eeuw in het naburige Haren naar de kerk. Toen de gereformeerde kerk daar eind jaren 20 te klein werd, dacht men eraan een kerk in Glimmen te bouwen, voor Glimmen en Onnen. Een commissie noemde een locatie in Glimmen, maar dat wilden de Onners niet. Ze wilden een kerk in hun dorp. In Onnen woonden veel meer kerkleden dan in Glimmen. In een paar maanden tijd hadden ze 6000 gulden bij elkaar, genoeg om een kerk te bouwen. De gereformeerde kerk van Onnen werd zelfstandig. Inwoners van Glimmen bleven in Haren kerken.”

De predikant schat in dat de gemeente haar top qua ledenaantallen bereikte in het begin van de jaren 40. „Dat zijn er mogelijk 200 geweest. In 1945 kwam de Vrijmaking naar Onnen. Het merendeel van de gemeente ging niet mee, maar het grootste deel van de kerkenraad wel. De kerk is een tijdlang door beide groepen gebruikt. De rechter besliste dat de kerk toebehoorde aan de vrijgemaakt gereformeerden. Het gaf verwijdering in de dorpsgemeenschap. Mensen groetten elkaar niet meer.”

De overgebleven gereformeerden bouwden in 1953 een nieuw kerkgebouw, aan de Bakkerweg. „In haar bloeitijd telde deze kerk zo’n 100 leden”, schat ds. Venema. „De gemeente werd langzamerhand kleiner en is na de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 samengegaan met de protestantse gemeente Haren. De Koepelkerk is na een laatste dienst op 16 januari 2011 buiten gebruik gesteld voor de eredienst. Sinds 2013 is het gebouw in gebruik als woonhuis en kantoorruimte.”

Hervormde kapel

Er was nog een derde kerk in het dorp, een hervormde. In vroeger eeuwen ging een deel van de hervormde Onners in Haren naar de kerk en een ander deel in Noordlaren. Ds. R. Bijl, predikant in Haren, stelde in 1944 voor om te bekijken of het mogelijk was om een hervormde gemeente te stichten in Onnen. Dat is gelukt. De eerste diensten werden gehouden in verenigingsgebouw ”Ons Huis”. In 1951 kreeg de gemeente de beschikking over een eigen kerkgebouw, de hervormde kapel aan de Dorpsweg. Opvallend was de klokkentoren met luidklok bij de ingang. Boven de ingang stond de Bijbeltekst ”De Meester is daar en Hij roept u”.

Er is nu niets meer van te zien dat er een kerk gestaan heeft. Het gebouw is in 2007 gesloopt. Op die plek staan nu acht appartementen. Hier dichtbij waren vroeger de scholen, de winkel, de smidse en het café. Ds. Venema wijst de locaties aan. Nu staan er allemaal woonhuizen.

Hij vertelt over het asielzoekerscentrum dat in Onnen geweest is en in 2017 gesloten werd. „Als kerk zijn we betrokken geweest bij activiteiten daar. Het hele dorp deed actief mee. Er werd zelfs over en weer bij elkaar gegeten, bij de dorpelingen thuis en in het AZC. In de pers werd Onnen ten voorbeeld gesteld, herinner ik me.”

Klokkenstoel

En ook de Bakkerweg is hier vlakbij, met de oude gereformeerde kerk. Het gebouw is duidelijk herkenbaar als kerk, al kun je aan de dakramen en de raamstijlen zien dat het een andere bestemming gekregen heeft. Bij de oprit staat een stenen paal met de woorden: ”De Heere zal ’t voorzien, 22 juni 1953”, de datum van de eerste steenlegging.

Iets verder is het dorpshuis met een plein met een metershoge klokkenstoel. „De klok komt uit de hervormde kapel en wordt elke zondag om 12 uur geluid”, zegt ds. Venema. „Dat is niet het enige wat herinnert aan het christelijke verleden. Er wonen nog steeds veel christenen, ook al gaan ze er dan niet meer naar de kerk. God is niet verdwenen uit Onnen.”