Van Zelst houdt van cijfertjes. Dagelijks informeert hij zo’n 30.000 volgers op Twitter over het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en sterfgevallen door corona. Inmiddels doet hij dat anderhalf jaar. „Ik wil de situatie op de voet volgen. Het kan immers elk moment de verkeerde kant op schieten.”

Halverwege vorig jaar sloot Van Zelst zich aan bij corona-adviesgroep Red Team, waar hij zich met name bezighield met het verzamelen van gegevens. Begin november jongstleden kwam daar een einde aan, toen de adviesgroep werd opgeheven.

Het Red Team is opgeheven in een periode dat het aantal ziekenhuisopnames sterk in de lift zat. Geen logisch moment. Waarom zijn jullie ermee gestopt?

Van Zelst: „We hadden ons verhaal verteld. Dat was eenvoudig: grijp vroeg in, want dat levert minder ziektelast op.”

Speelde frustratie over het kabinetsbeleid daarbij een rol?

„Nee, ons besluit was niet zozeer een reactie op het gevoel te weinig gehoord te zijn door het kabinet. Bij mij was er geen persoonlijke frustratie, al hebben andere Red Team-leden dat mogelijk anders ervaren.

We hebben de overheid adviezen gegeven over hoe ze de ziektelast door corona binnen de perken kunnen houden. Dat er toch zoveel mensen corona opliepen en ernstig ziek werden, is pijnlijk. Een deel daarvan had zeker voorkomen kunnen worden als de regering eerder had ingegrepen.

Het kabinet heeft lang gestuurd op het aantal ziekenhuisopnames, zelfs de achterliggende golf nog. Dan ben je te laat. Opnames volgen pas twee of drie weken na een besmettingsgolf. Ons advies is daarom steeds geweest: grijp in als het aantal besmettingen toeneemt.”

Het kabinet heeft bij de huidige harde lockdown ingegrepen met het oog op een verwachte toename van het aantal ziekenhuisopnames door omikron. Is deze maatregel wél tijdig genomen?

„Ja, deze keer heeft het kabinet redelijk op tijd ingegrepen. Veel eerder ingrijpen had moeilijk gekund: je krijgt moeilijk draagvlak voor een harde lockdown als de nieuwe variant hier nog niet aanwezig is.

Het is wel zuur dat wij het eerste land in Europa zijn dat op slot moet. Voordat omikron hier was, lagen er al 2500 coronapatiënten in het ziekenhuis. Daar konden we niets extra’s bij gebruiken. Als er maar 400 patiënten hadden gelegen, was een harde lockdown misschien niet gelijk nodig geweest.

Landen als België en Denemarken hebben maatregelen stapsgewijs ingevoerd, omdat ze het in de periode vóór omikron beter voor elkaar hadden. Zo heeft België meer ic-capaciteit.

Er worden nu overal in Europa harde maatregelen genomen. Maar in bijvoorbeeld België is de horeca nog steeds tot 23.00 uur open. Onze zuiderburen kunnen dat doen: zij hadden een betere uitgangspositie én zijn verder met de boostercampagne.”

Vindt u dat het kabinet zich terecht zorgen maakt om omikron?

„Ja, die zorgen zijn terecht. Omikron verspreidt zich razendsnel. Dat kan daarom in korte tijd tot veel ziekenhuisopnames leiden.”

Omikron lijkt veel minder ziekmakend dan delta. Volgens recent Brits onderzoek is de kans om na een besmetting met omikron in het ziekenhuis te belanden 70 procent lager dan bij iemand die besmet raakt met delta. Is dat niet gunstig?

„Ik vind het nu nog te vroeg om daarover de vlag uit te hangen. Er zijn enkele studies gedaan op basis van een paar honderd ziekenhuisopnames. Ook varieert de kwaliteit van die onderzoeken nogal.

Een aantal studies houdt bovendien geen rekening met al opgebouwde immuniteit door vaccinatie of een eerdere infectie. Dat is wel van belang, want we willen graag weten hoe ziekmakend omikron is bij mensen die nog geen weerstand tegen corona hebben opgebouwd. In Nederland gaat het volgens de laatste berekeningen van het RIVM om een groep van zo’n 1,5 miljoen onbeschermde mensen.

Onderzoekers van Imperial College London hebben wel rekening gehouden met opgebouwde afweer door eerdere infecties. Zij hebben berekend dat omikron 0 tot 30 procent minder ziekmakend is dan delta. Zónder correctie voor de al aanwezige immuniteit kwamen ze uit op een verminderd risico van 40 tot 45 procent.

Ik wil niet somberen. De signalen zijn gunstig. Maar de grote vraag is of de lagere kans op een ziekenhuisopname de snellere verspreiding voldoende compenseert.”

Stel dat omikron 70 procent minder ziekmakend is, maar twee keer zo besmettelijk als delta. Leidt dat dan tot meer of minder druk op de zorg?

„Uiteindelijk tot meer druk, als niet tijdig wordt ingegrepen. De verminderde ziekmakendheid is lineaire winst, maar de snellere verspreiding zorgt voor een exponentiële toename van het aantal coronapatiënten.

Onder deze aannames neemt de druk op de zorg in de eerste weken af, tot het moment waarop er een kantelpunt wordt bereikt. Daarna gaat het de verkeerde kant op. Waar dat kantelpunt ligt, weten we niet. Dat moment moeten we zien voor te blijven, door maatregelen te treffen en te boosteren.”

In Zuid-Afrika, de bakermat van omikron, neemt het aantal besmettingen inmiddels weer af. Valt zo’n korte maar hevige piek ook in Nederland te verwachten?

„De golf in Zuid-Afrika is mogelijk gestopt omdat veel mensen al eerder zijn besmet en er daardoor tijdelijk een hoge mate van immuniteit is ontstaan. Maar de afname kan ook met de lokale situatie te maken hebben. Scholieren hebben daar al een paar weken vakantie. Ook is er veel seizoensarbeid. Deze arbeiders vertrekken nu.

Vanwege deze verschillen kijk ik liever naar de Denen. Wellicht krijgen zij ook te maken met een heftige golf die daarna snel afneemt. Ik vind het wel riskant om erop te gokken dat dat bij ons ook zal gebeuren.”

Kunnen ziekenhuizen de patiëntenstroom straks nog wel aan?

„Laten we het hopen. De signalen zijn wat positiever dan twee weken geleden. De boostercampagne loopt vlot, maar de vraag is of we daarmee op tijd zijn. Het kabinet heeft een week eerder de harde lockdown ingevoerd dan het OMT had doorgerekend. Die ene week kan ons zóveel leed besparen.

De druk in de ziekenhuizen zal in alle scenario’s toenemen. Het OMT verwacht op dit moment dat de piek op de ic’s met het huidige pakket maatregelen rond de 700 coronapatiënten komt te liggen. Deze prognose kent een grote onzekerheidsmarge: de piek kan liggen bij 250, maar ook bij 1300 bezette ic-bedden.”

Alle volwassenen komen in aanmerking voor een boosterprik. Vindt u dat nodig? Twee prikken beschermen immers nog redelijk goed tegen ernstige ziekte.

„Ik vind het verstandig als alle volwassenen een boosterprik halen. We zien namelijk dat de bescherming van twee prikken tegen een infectie keldert. Het virus krijgt daardoor vrijer spel, en dat heeft invloed op het aantal ziekenhuisopnames in de bevolking. Boosteren remt de virusoverdracht en levert daarom bescherming op voor een grotere groep mensen.”

U bent 31 jaar en gezond. Gaat u een boosterprik halen?

„Ik mag niet, want ik heb een maand geleden corona opgelopen en moet daarom nog twee maanden wachten. Maar anders had ik de booster zeker gehaald.”

Sommige mensen zeggen: Laat ik maar met omikron besmet raken, dat zorgt voor een betere immuniteit dan vaccinatie. Wat vindt u van die redenering?

„Je zegt dan in feite: laat ik maar een infectie oplopen om geen infectie meer op te lopen. Een rare redenering. Het is net Amerikaanse logica: we gaan ergens oorlog voeren zodat er vrede komt.”

Bij EenVandaag pleit u voor meer inzetten op preventie. Vooral testen vindt u belangrijk. Dat zou volgens u het nieuwe tandenpoetsen moeten worden. Hoe ziet u dat concreet voor zich?

„De achtergrond van die uitspraak is dat we dienen na te denken over hoe we op de lange termijn met het virus moeten omgaan. Corona is namelijk een blijvertje.

Er zijn verschillende strategieën denkbaar voor de komende jaren. Het kabinet kiest nu voor 2G en 3G. Ik ga liever voor meer testen, want dat werkt preventief en daarbij zijn onze grondrechten meer gegarandeerd dan met de toegangsbewijzen.

Ik denk dat we een slimme mix van testen moeten inzetten zolang het aantal besmettingen hoog is. Op scholen zou je zogenaamde PCR-lolly’s kunnen gebruiken. Die zijn minder invasief dan gewone coronatests; wel zo prettig voor kinderen. Doe zo’n test een of twee keer per week. Scholen zijn immers een belangrijk onderdeel van de virusoverdracht.

Op riskante plekken zoals de nachthoreca zou ik iedereen laten testen. Ook degenen die zijn gevaccineerd of genezen.

De GGD-teststraten zou ik reserveren voor mensen met klachten.

We moeten naar een ambitieus plan gaan waarbij we met slimme interventies de boel draaiend houden en tegelijk de volksgezondheid kunnen beschermen.”

Zouden nieuwe lockdowns met meer testen te voorkomen kunnen zijn?

„Ik denk inderdaad dat lompe lockdownachtige maatregelen deels te voorkomen zijn met een brede inzet van testen. Daarnaast is het belangrijk dat het kabinet de nadruk blijft leggen op het belang van de basisregels, zoals het dragen van mondneusmaskers, thuisblijven bij klachten en uitstekende ventilatie.

Kijk naar Denemarken. Daar wordt gigantisch veel getest en zijn lang niet zulke drastische maatregelen nodig als hier, die vervelend zijn en miljarden euro’s per week kosten. In het Scandinavische land gelden wel een aantal maatregelen, zoals het thuiswerken en het coronatoegangsbewijs. Maar winkels en horeca zijn grotendeels open.”