Recent werd de 19-jarige Oguz Ö. veroordeeld, lang niet de enige jongeman die Lale Gül met de dood bedreigde. Haar boek ”Ik ga leven” had hij niet eens gelezen. Maar kritisch schrijven over Turkse en islamitische tradities, je eigen nest bevuilen… dat wekt ongekende woede op.

Voordat haar boek uitkwam was Lale zelf nog gewoon een van de vele Turkse meisjes die in Nederland zijn opgegroeid, naar een Nederlandse school gaan, maar ondertussen streng islamitisch worden opgevoed. Lale viel op door haar leesgierigheid (ten koste van de Koranstudie) en door haar hoge Cito-score. Ze ging Nederlands studeren. Het thuisfront zag het met groeiende bezorgdheid aan. Wat voerde Lale allemaal uit als ze van huis was? Had ze in die tijd een boek geschreven, dan had het ”Ik ga dubbelleven” kunnen heten. Thuis hield ze zich zo veel mogelijk aan de regels, daarbuiten ging ze haar eigen gang. Totdat het niet meer ging. ”Ik ga leven” is eerder een bom dan een roman, een ontlading van jarenlange frustratie en enorme bevrijdingsdrang.

Insider

Büsra, de verteller in het boek, en Lale Gül zelf zijn dan ook nauwelijks van elkaar te onderscheiden, al zal Gül zich ook literaire vrijheden veroorloofd hebben. Büsra poetst snel de make-up van haar gezicht als ze haar vader aan hoort komen. Haar familie leeft in een piepkleine flat, die ook nog vaak gevuld is met Turkse familieleden. Vrouwen werken niet, die doen „thuis vrouwendingen” zoals het behoort. Moeder voegt zich hierin, en wil Büsra in hetzelfde spoor krijgen. Een man trouwen die ijverig is in de Koranstudie, kinderen opvoeden, koken, bakken, kleren maken en familiebanden warm houden. Heeft ze tijd over, dan kan ze beter een Korancursus volgen in de Milli Görüs-moskee dan een baan zoeken. Het is heel boeiend om de Turkse cultuur te leren kennen door de ogen van een insider, die bovendien een haarscherp observator is.

Als Büsra vragen bij haar opvoeding stelt en zichzelf meer vrijheid veroorlooft, kan ze rekenen op ruzie met haar „verwekkers”, zoals ze haar ouders noemt, of op klappen van het Karbonkel, zoals ze haar moeder meestal aanduidt, aangevuld met vernietigende additieven als „tiran van dit nest” en „de belichaming van het kwaad.” Büsra voelt haarfijn aan dat veel gewoonten en principes meer voortkomen uit de cultuur dan uit de „Heilige Schrift.” Haar ouders zijn erg bang om in opspraak te komen. „Nu weet ik dat hypocrisie en discrepantie gewoon een onontbeerlijk onderdeel zijn van het pieuze leven.” En: „Keuzes worden bijna nooit gemaakt op principiële gronden, meestal zijn ze pragmatisch gemotiveerd en spelen emoties en geld de hoofdrollen.”

Hoezeer je ook terugdeinst voor Büsra’s haat en afkeer van haar ouders en de taal die ze daarvoor kiest, er zit een niet te negeren les in dit boek. Rebellerende pubers –ook in reformatorische gezinnen– leggen soms haarfijn de vinger op de zere plek. Wat is je diepste motief als ouders om hen in het aloude spoor te houden? Hoeveel dwang pas je daarbij toe? Wat drijft je: liefde of angst?

Verbaal geweld

Gül heeft een heel eigen schrijfstijl, en maakt vergelijkingen waar je om moet grinniken zoals „de hoofddoek in de ring gooien”, of „ergens geen baklava van kunnen maken.”

Originele taalvondsten zijn er genoeg, maar ook het lijstje met vreemde zinnen groeit. „Dan maar weer een klap van de altijd chagrijnig gestemde Karbonkel, die mij het liefst in mijn sop gaarkookt en die ik het liefst uit een helikopter in de Sinaïwoestijn deponeer.” Even later over Karbonkel: „Ooit moet ze toch het krijt ruimen.”

Zinnen als deze doen je de wenkbrauwen fronsen, en niet alleen omdat ze zo hatelijk zijn. Schrijftechnisch klopt er gewoon het een en ander niet, en dat is regelmatig zo. Lale heeft alles op papier geslingerd wat ze kwijt wilde, en het lijkt alsof de redacteur eerbiedig is teruggeweken voor zo veel verbaal geweld.

Lale weet het wel, zegt ze in interviews, dat ”Ik ga leven” niet altijd goede besprekingen krijgt. Maar ze kijkt neer op zulke recensenten, want kijk maar hoeveel lezers ze bereikt, hoe hoog het boek al maandenlang in de top-tien staat! Wie maalt er dan om correct taalgebruik? Het gaat om de boodschap, om wat dit verhaal teweegbrengt in de wereld. Ultieme vrijheid lijkt het nieuwe romancriterium te zijn. Is het shockerend, hebben we het nooit eerder zo zout gegeten? Kassa! Een kniesoor die nog op taal- en stijlfouten let.

Büsra raast onverminderd voort, niemand die haar zinnen snoeit. Hoe meer verboden iets was, des te meer leeft ze zich uit. Mag je geen seks hebben voor je huwelijk? Pagina’s lang beschrijft Büsra wat zij en haar vriend in de slaapkamer doen.

Aan het einde gekomen van het boek ben je beduusd en uit het veld geslagen. Büsra heeft mijn sympathie omdat ze zo eerlijk is. Ook heeft ze wel liefde in zich – die blijkt uit de omgang met haar aftakelende oma en haar jongere zusje. Maar de grove razernij in dit boek heeft ook iets heel triests. De eenzame vrijheid van niets meer te verliezen.

Familieband

Lale Gül is blij met haar nieuwe leven. Ze heeft haar entree gemaakt in de schrijverswereld, haar nieuwe familie. Maar in een interview met het Nederlands Dagblad (13-08-2021) geeft ze eerlijk toe dat ze zich soms afvraagt of het allemaal zal standhouden. Lale moet blijven schrijven, opiniëren, optreden. Maar als haar tweede boek nu slecht gaat lopen? Is het pand van uitgeverij Prometheus dan nog steeds haar tweede huiskamer?

Dan is te hopen dat de familieband gebleven is. Dat de ouders van Gül intussen iets ontdekt hebben over onvoorwaardelijke liefde. En dat Lale beseft dat ze zonder haar verwekkers het leven niet eens had gezíén. Ze blijven onderdeel van wie we zijn, van wie we zijn geworden. Al valt daar niet altijd baklava van te maken.

Boekgegevens

Ik ga leven, Lale Gül; uitg. Prometheus; 352 blz.; € 20,-