Wie wil leren over volharding in het geloof moet luisteren naar vervolgde christenen. Die gedachte lijkt vanzelfsprekend. Denk maar aan christenen in Noord-Korea, die al verschillende generaties lang in voortdurend doodsgevaar verkeren. Of denk aan gelovigen in de zeventig lange jaren die de Sovjet-Unie heeft bestaan. Of aan de kerk in het Midden-Oosten, die al veertien eeuwen lang heeft moeten overleven in een verstikkende islamitische omgeving – een eindeloze reeks van generaties. De laatste keer dat wij in ons eigen land met onderdrukking te maken kregen duurde dat vijf lange jaren. Waar haal je ooit de geloofskracht vandaan om vol te houden als er geen einde komt aan de vervolging? En wat kunnen wij daarvan leren nu volharding voor ons, westerse gelovigen in een godloze cultuur, ook steeds meer een levensvoorwaarde wordt? De secularisatie in Europa schreeuwt om gelovigen die wél standhouden, die volhouden in het geloof wanneer zo velen van hun generatie de kerk hebben verlaten, en die dat ook kunnen doorgeven aan een nieuwe generatie.

Geloof niet verliezen

Vervolgde christenen zijn niet per definitie geloofshelden, dat beseffen we allemaal wel. Standhouden in het geloof is ook voor hen vaak een dagelijkse worsteling, niet alleen in de extreme situaties van gevangenschap, verhoor of misbruik, maar ook in voortdurende dagelijkse omstandigheden waarin ze op achterstand worden gezet, niet alleen door overheden maar ook door sociale druk, door uitbuiting, minachting, eenzaamheid en uitzichtloosheid. In de ontmoeting met vervolgde broers en zussen ontkom je er niet aan om jezelf als ‘vrij’ gelovige de vraag te stellen: Zou het mij lukken om staande te blijven als ik in hun schoenen stond? Zonder dat je reden hebt om te verwachten dat de situatie ooit zal verbeteren?

De krachtbron voor christenen in landen als Egypte, India, Iran en Somalië waardoor ze kunnen volharden, is blijkbaar niet het geloof dat er een eind komt aan het geweld en de discriminatie. Evenmin hebben wij in Europa vandaag reden om te verwachten dat er een omkeer komt in de geestelijke kaalslag.

Ik ben ervan overtuigd dat vervolgde christenen hun krachtbron voor volharding vinden in hun hoop op Gods verlossing, op een manier die wij misschien wel uit het oog zijn verloren. En ik heb ook de overtuiging dat wij het nodig hebben om ons te verbinden aan onze vervolgde broers en zussen, om door hun ogen het Evangelie met nieuwe ogen te gaan lezen. Opdat ook wij leren om het geloof niet te verliezen. Wat kunnen we leren van de manier van Bijbellezen en geloven van de vervolgde kerk?

Van lijden tot verheerlijking

Wat mij vaak opvalt bij vervolgde medegelovigen is dat ze de verdrukking waaronder ze leven normaal vinden: als christen heb je niet anders te verwachten. Eigenlijk precies zoals Petrus ook schreef aan de gelovigen: „Geliefden, laat de hitte van de verdrukking onder u, die tot uw beproeving dient, u niet bevreemden, alsof u iets vreemds overkwam” (1 Petrus 4:12).

De sleutel om dat te begrijpen ligt in het daaropvolgende Bijbelvers: „Maar verblijd u naar de mate waarin u gemeenschap hebt aan het lijden van Christus, opdat u zich ook in de openbaring van Zijn heerlijkheid mag verblijden en verheugen.” In de beleving van miljoenen verdrukte christenen is het grondmotief van het christelijke leven: nu lijden, straks heerlijkheid. Nu verdriet, straks troost. Nu verliezen we het leven, straks zullen we met Christus opstaan.

Het lijden nu is niet alleen maar een sociale of fysieke of juridische werkelijkheid, maar ook een voluit geestelijke realiteit. Het is lijden mét Christus – om ook met Hem verheerlijkt te worden (Romeinen 8:17). Net zoals in het Nieuwe Testament is voor deze miljoenen gelovigen vandaag het leven als christen dan ook ondenkbaar zonder de volharding om uit te zien naar de verlossing die de Heere zal schenken. Vervolgde christenen kunnen alleen maar volhouden in het hier en nu door met één been in de toekomst te staan. Zoals Kefa Sempangi, een voorganger in Uganda die op een paaszondag werd opgewacht door mannen die hem wilden vermoorden. Zijn opmerkelijke reactie naar hen toe was: „Ik heb niets te verliezen; ik ben al dood; mijn leven is gestorven en verborgen in Christus.”

Theologie van vervolging

Weinigen in onze kerken zullen de kern van hun geloof omschrijven als: ”door lijden heen tot verheerlijking”. Als wij spreken over de verlossing die de Heere schenkt, dan spreken we vooral over het volbrachte heilswerk van onze Heere Jezus Christus. De rechtvaardiging door het geloof is in onze eeuwenlange traditie het centrale vraagstuk geweest. Over verlossing spreken we vooral in de voltooid verleden tijd: het heil dat de Heere Jezus voor ons heeft verworven door Zijn sterven en opstanding. Het grondpatroon van ons geloof kunnen we niet anders zien dan in termen van ”rechtvaardiging en heiliging”.

Maar zou het kunnen dat onze kostbare theologische traditie, waarin ”Christus alleen” centraal staat en de betekenis Zijn unieke lijden, ons minder oog geeft voor onze roeping om te lijden mét Hem? In de Bijbel lijkt het kruis steeds die dubbele lading te hebben: substitutie (Hij in onze plaats) én participatie (wij delen in Hem). Wij mogen in Hem delen, ook in Zijn lijden en in Zijn opstanding. Er is een theologie van vervolging gegroeid waarin die dubbele focus van het Nieuwe Testament helder in beeld komt. Hij leed vóór ons, opdat wij in Zijn voetsporen zouden navolgen (1 Petrus 2:21).

Kruisvormig leven

Voor ons, Europeanen die al eeuwenlang veilig christen zijn, is dat delen in Christus een aspect van het Evangelie waar we gemakkelijk overheen lezen en leven. We hebben het leven als christen meestal niet ervaren als een roeping tot kruisvormig leven. We hebben niet kunnen volgen dat Paulus „de gemeenschap met Zijn lijden” wil kennen, om zó „te komen tot de opstanding van de doden” (Filippenzen 3:10,11).

Daarmee hebben we de volharding verleerd als drijfveer van het christelijk leven. Voor ons die leven in een postchristelijke tijd is het essentieel dat we standvastigheid herontdekken als discipline. Van vervolgde christenen die ”de hitte van de verdrukking” kennen, kunnen wij leren wat Bijbelse hoop betekent als het aardse leven in het teken staat van het kruis. Van hen kunnen we leren leven als eschatologische mensen die zich niet vast hoeven te klampen aan wat we in het hier en nu allemaal zouden kunnen verliezen. We geloven immers met hen in het leven in de wereld die komt. „Wie volharden zal tot het einde, die zal zalig worden.” (Mattheus 10:22)

De auteur is theoloog en medewerker van Open Doors.