De titel ”Godschaamte” –je schamen voor God– maakt meteen al nieuwsgierig. Politiek filosoof en journalist Stephan Sanders heeft het dan over schaamte tegenover zijn vrienden, een intellectuele elite voor wie religie een zwaktebod is, die hij ervaart in zichzelf omdat hij door de knieën is gegaan voor God.

Sanders probeerde zichzelf gerust te stellen met het idee van ”proefgeloven”. Toch kan hij niet meer wegblijven. In dagblad Trouw verscheen in de achterliggende jaren een serie columns van zijn hand over zijn „thuiskomst” in de –rooms-katholieke– Nicolaaskerk in Amsterdam.

Godschaamte: ook wel als typering van wat eigen is aan wat heilig is. Hoezeer je soms bij het lezen van Sanders’ verslag slingert tussen hartelijke instemming en verontrustende vreemdheid, zijn boek staat vol met mooie en diepe zinnen. Zo ook over deze Godschaamte: „Het ideale gesprek is het gesprek met de goede verstaander –u mag hier lezen: De Goede Verstaander– en alles wat je erover vertelt aan buitenstaanders voelt als verraad aan die innigheid. Daarom is over God spreken ook veel moeizamer en schaamtevoller dan over seks – hoezeer de seksuele bevrijders van de jaren vijftig en zestig ook dachten dat het precies andersom zat.”

Het eerste deel van het boek bevat een reflectie (”Mijn Godsboek”) op zijn niet meer weg kunnen blijven uit de kerk. Sanders is daar gevangen, zoals hij die eerste keer helemaal achteraan in de kerk zittend niet in beeld wilde komen en toch net door een schampschot van de camera even werd aangeraakt. Gevangen door het licht.

Kerk der eeuwen

Het tweede deel –eveneens als columns eerder verschenen in Trouw– bevat Sanders’ reflecties op de Twaalf Artikelen van het christelijk geloof. Dat beide delen in één boek vervat zijn, is voor hem van veel betekenis. Hij kan niet over zijn persoonlijk geloven spreken buiten hét geloof van de kerk der eeuwen om.

Zijn terugkeer beschrijft Sanders ook in termen van adoptie. „God als vader, de kerk als moeder – het is een notie die ik ken van mijn adoptieouders: dat je in liefde kan worden aangenomen.” In dat licht ziet hij ook zijn „eigentijdse expeditie op zoek naar God” (de ondertitel van het boek). Het is geen jarenlange zoektocht door een barre woestijn, maar een weergave van zijn gevonden zijn door God zonder actief te zoeken – met een verwijzing naar de eerste woorden van Jesaja 65. Opnieuw blijkt uit dit verslag van hoeveel waarde warme en liefdevolle relaties zijn in het kader van godsdienstige opvoeding.

Kwetsbaar

Een boek als dit leent zich niet voor een kritische bespreking. Daarvoor is het te kwetsbaar. Er zijn passages die veel vragen oproepen waarover je met de schrijver van gedachten zou willen wisselen. Bijvoorbeeld over de verwevenheid van zijn ervaring van liefde als homoseksuele man en religieuze liefde, de ervaring van wat onze werkelijkheid te boven gaat. Ook in de kerkgeschiedenis zie je immers een dergelijk patroon nogal eens terugkeren: hoe bruidsmystiek en liefdeslyriek samengaan met erotiek. Niet zelden overigens tot schade en schande van de kerk.

De lezer moet in dit boek geen binnenkerkelijk taalgebruik verwachten. Dat kan ook weleens heel verfrissend zijn, om op een heel andere manier te lezen over de duiding van erfzonde, schuld en schaamte dan in vastgeroeste termen die uiteindelijk allen maar leiden tot vaagheid. Tegelijkertijd staan er in zijn uitleg van het Apostolicum passages waarbij de nodige kanttekeningen te plaatsen zijn, zoals over „opgevaren ten hemel” (God is niet „menselijk” aangevuld), de Heilige Geest (hoezo restant heidendom?) en „komen om te oordelen de levenden en de doden” (karikatuur). Je wordt heen en weer geslingerd, schreef ik, want er staan ook veel rake opmerkingen in. Je kunt (erf) zonde wel afschaffen (denken dat je die wel kunt schrappen), maar de realiteit en urgentie van schuld en schaamte blijven, evenals de vraag naar vergeving. Een psychotherapeut is geen priester, zo zegt Sanders.

Boekgegevens

Godschaamte. Een eigentijdse expeditie naar God, Stephan Sanders; uitg. Van Oorschot; 204 blz.; € 20,-