Miljarden foto’s bevat de database van Clearview AI. Die verzamelde oprichter Hoan Ton-That met behulp van speciaal ontwikkelde software op tal van sociale media. Dat is mogelijk in strijd met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), liet minister Dekker, verantwoordelijk voor rechtsbescherming, vorig jaar weten.

Uit een softwarelog dat in handen is van Buzzfeed News blijkt echter dat de omstreden software ook minstens enkele tientallen keren door Nederlandse politiemedewerkers werd gebruikt. D66-Kamerlid Van Ginneken stelt nieuwe Kamervragen naar aanleiding van het nieuws, dat donderdag in het Reformatorisch Dagblad verscheen.

Slimme algoritmen

„Nee”, antwoordt minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid in april 2020 op Kamervragen van GroenLinks-Kamerlid Buitenweg. Het is hem „niet bekend” of er overheidsdiensten zijn die een product van Clearview AI in gebruik hebben of hiervan gebruik hebben gemaakt. Hij heeft navraag gedaan bij de politie, maar die is „niet centraal benaderd door Clearview, niet op de hoogte van contacten met dat bedrijf en heeft geen producten afgenomen.”

Aanleiding voor de Kamervragen is een onderzoek van Buzzfeed News in april 2020. Uit een gelekte softwarelog blijkt dat tussen 2018 en 2020 meer dan 7000 gebruikers bij bijna 2000 overheidsinstanties over de hele wereld de gezichtsherkenningssoftware gebruiken. Dat is een indrukwekkend track record voor een bedrijf dat pas in 2017 werd opgericht. Onder meer het Amerikaanse leger, Interpol, ministeries en nationale politiediensten zijn klant. Met behulp van slimme algoritmen zoeken ze in miljarden foto’s naar verdachten van misdrijven. De zoekresultaten leveren meer dan eens een ontknoping op in een vastgelopen onderzoek, maar de software slaat ook weleens de plank mis. Diverse keren komen opsporingsinstanties na gebruik van Clearview bij een verkeerde persoon uit.

Aan de gebruikte foto’s zit bovendien een luchtje. Ton-That verzamelde die namelijk zonder toestemming van de rechthebbenden. De database waarvan opsporingsinstanties gebruikmaken bevat onder meer foto’s die gebruikers nooit openbaar maakten, maar alleen met hun volgers deelden. Clearviews werkwijze leidde dan ook tot felle reacties van de technologiereuzen, die overwogen om Clearview voor de rechter te slepen.

Toch zoekopdrachten

Het nieuws dat Clearview op grote schaal wordt gebruikt terwijl de software mogelijk in strijd is met privacywetgeving zorgt wereldwijd voor ophef. Begin 2020 meldt minister Grapperhaus echter dat er in Nederland niets bekend is over gebruik door de politie of andere overheidsdiensten. Tussen de regels door wordt duidelijk dat het gebruik ook niet helemaal kan worden uitgesloten.

Dat blijkt: in de softwarelog van Clearview, waarin het gebruik van de software tussen 2018 en februari 2020 is geregistreerd, komt ook de nationale politie voor. Medewerkers voerden volgens de log tussen de vijftig en honderd zoekopdrachten uit via Clearview. Dat is opmerkelijk, want een wob-verzoek bij de landelijke eenheid in Driebergen, eerder dit jaar, levert geen informatie over het softwaregebruik op.

Uitgebreide vragen naar aanleiding van het nieuws worden door de landelijke eenheid niet beantwoord. „De informatie die door Buzzfeed is gepubliceerd kan door de politie niet worden geverifieerd”, laat een woordvoerder weten. En: „Binnen de Nederlandse Politie is geen gebruik van Clearview bekend.” Elk gebruik van Clearview is uitdrukkelijk in strijd met de interne richtlijn van de politie, die alleen gebruik maakt van Catch, het eigen gezichtsherkenningsprogramma van de politie.

De Autoriteit Persoonsgegevens laat weten geen mening te hebben over de specifieke casus, maar stelt dat de fotoverzameling door Clearview niet mag, volgens de AVG. Het gebruik van de database door wetshandhavers is aan strenge regels gebonden. „Het is onwaarschijnlijk dat het gebruik van Clearview door wetshandhavers aan deze voorwaarden voldoet.”