In de baai achter vakantiepark Port Zélande, naast een tiental recreatiewoningen, wordt gewerkt aan de nieuwe toekomst van het 14.000 vierkante meter grote Natura 2000-gebied, de Grevelingen. Het grootste zoutwatermeer van Europa met unieke flora en fauna vormt de brede grens tussen het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee en het Zeeuwse Schouwen-Duiveland. Het gebied trekt meer dan 2,5 miljoen bezoekers per jaar. „Dat is soms spannend, maar vaak leuk”, vertelt Van Loon.

De boswachter, die zich vooral bezighoudt met communicatie en recreatie rond de Grevelingen, is in dienst van Staatsbosbeheer, de eigenaar van het landschap. Dit jaar is het vijftig jaar geleden dat de zeearm door de Brouwersdam werd afgesloten en eb en vloed definitief tot het verleden behoorden. Wat overbleef was een zoute plas met water, slikken, ondiepten en eilanden die zich ontwikkelde tot een ongekend spectaculair natuur- en recreatiegebied. Bovendien is het geschikt voor de visserij op oesters, diverse soorten vis, kreeften en krab.

Al die activiteiten vechten om een stukje ruimte, waarbij de watersportrecreatie zich vooral centreert rond de Brouwersdam en Grevelingendam. Doordat het water er niet stroomt en kraakhelder is en er ook diepere geulen met een boeiend onderwaterleven zijn, komen sportduikers er massaal op af. Het bodemleven is nergens zo zichtbaar en kleurrijk met wieren en anemonen als hier. Zelfs de special forces van de Koninklijke Marine trainen er met geheime apparatuur waarmee ze drie uur achtereen onopgemerkt onder water kunnen blijven, vertelt een instructeur ter plaatse.

Bedreigingen zijn er ook, vertelt de boswachter. „In de diepere delen, beneden de 14 meter, is er sprake van zuurstoftekort. Dat betekent dat daar alles dood gaat. Door gebrek aan eb en vloed is er geen doorspoeling van de waterlagen en zie je dat het probleem zich uitbreidt. Dat betekent minder voedselaanbod voor boven- en onderwaterorganismen. Er ligt nu een plan voor een grotere sluisopening in de Brouwersdam, zodat er meer Noordzeewater binnenstroomt dan nu via de Brouwersluis en er een getijdeverschil ontstaat van zo’n 40 cm.”

Zeearend

Een andere bedreiging is de komst van invasieve soorten in met name de flora, hoewel er ook te veel ganzen zijn. „Maar gelukkig zien we hier regelmatig een zeearend en dat is een goede predator. We moeten hem wel een handje helpen door regelmatig wat ganzeneieren te schudden of te prikken.”

Een grotere uitdaging vormen ongewenste ‘buitenlandse gasten’ als berenklauw en gele bieslelie. „Die laatste wordt verkocht in tuincentra en overwoekert nu vaak onze inheemse soorten. We zijn bezig met bestrijdingsproeven.”

Van geheel andere orde, maar niet minder serieus, is de toegenomen vernielzucht op de recreatieplekken. Met name het laatste jaar is dit een serieus probleem aan het worden, vertelt Van Loon. „Vermoedelijk zijn coronamaatregelen de oorzaak. Voor jongeren is er weinig te doen en verveling slaat toe.” Letterlijk, want er wordt nogal wat gesloopt, kapot gereden en in brand gestoken op de recreatieterreinen. „Het gebied is te groot om overal tegelijk te kunnen zijn. De vernielingen kosten veel geld en voor herstel hebben we nauwelijks budget.”

Dat het Grevelingenmeer enorm visrijk is, bewijst de aanwezigheid van meer dan 130 zeehonden. „Die zwemmen via de huidige doorlaat vanuit de Noordzee naar binnen. Hun jongen worden geboren op de stortstenen dammen om de eilanden hier. Omdat er geen eb en vloed is, hoeven ze niet binnen zes uur te leren zwemmen.” Maar ook duizenden aalscholvers, steltlopers, sterns en eenden weten het visbuffet tijdens hun vogeltrek prima te vinden.

Rust en ruimte

Vogels krijgen vooral rust en ruimte op de speciaal daarvoor ingerichte eilanden in het Grevelingenmeer. „De nesten zijn daar op een natuurlijke manier beschermd tegen roofdieren. Met als gevolg dat het met een aantal vogels op de rode lijst hier juist heel goed gaat. De strandplevier bijvoorbeeld, en de veldleeuwerik. De flora is net zo bijzonder. Zelfs op de recreatieveldjes groeien orchideeën. Zo hebben we de grootste populatie herfstschroeforchis ter wereld. Hier groeien een paar honderdduizend stuks. Ook de groenknolorchis is er te vinden. Die is wereldwijd echt zeer zeldzaam.”

Om recreatie en natuur van elkaar te scheiden en druk van watertoerisme waar nodig te beperken, worden diverse maatregelen genomen, zoals het aanbrengen van natuurlijk barrières, het heffen van liggeld voor boten en het minimaliseren van de lengte van de aanlegsteigers. Daardoor kan er maar een beperkt aantal recreanten op dezelfde plek aanwezig zijn. „Van oudsher leven hier al veel gebruikers van het gebied naast elkaar. Waar mogelijk werken we samen. Er is frequent overleg met alle partijen en we proberen met alle belangen rekening te houden.”

Onderwaterbos

Het nieuwste initiatief in de Grevelingen past bij de exceptionele status van het natuurgebied: het staat te boek als een tiny seaforest, oftewel een onderwaterbos. Vooralsnog gaat het om een pilot ter grootte van ongeveer een tennisbaan, op een plek aan de toeristische Kabbelaarsbank. IVN Natuurbeheer bedacht het project als verlengstuk van het al bestaande tiny forest op het land. Dat zijn kleine kavels natuur midden in een stad of dorp, die vaak door de bewoners zelf worden aangelegd. Iets soortgelijks, maar dan onder water, komt in een kleine baai bij de Kabbelaarsbank, op een steenworp afstand van vakantiepark Port Zélande en natuur- en speelgebied Zeeland Buitenland.

„Voor deze plek is bewust gekozen. Het is makkelijk bereikbaar voor scholen of groepen. Onder water brengen we bij elkaar wat eigenlijk al bestaat in de Grevelingen. De basis wordt gevormd door zeegras. Op verschillende andere plekken wordt daar ook al mee geëxperimenteerd, in samenwerking met Rijkswaterstaat. Die overheidsinstantie is als waterkwaliteitsbeheerder bezig met een aantal projecten in de Grevelingen.

Eén van deze projecten is de herintroductie van groot zeegras als stimulans voor de biodiversiteit in de Grevelingen. Verder leggen we er boomstammen neer, omdat dit vermoedelijk een gunstig effect heeft op de bodemstructuur. Ook wordt er een 3D-geprint onderwaterrif aangelegd. In het zeegras kunnen allerlei dieren en vissen zich verschuilen en paaien. We willen onderzoeken welke diersoorten erop afkomen en welke waterplanten en wieren er groeien.”

Iets wat zich onder water bevindt aan de geïnteresseerde bezoeker laten zien is wel een dingetje. „Zeegras is erg kwetsbaar, dus van snorkelen kan geen sprake zijn. We denken voorlopig aan een drijvend vlonder met een onderwaterkijker, zodat je kunt zien wat er leeft.”

Educatie

Verschillende onderzoeksinstituten, waaronder het NIOZ (Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee), begeleiden het project. „De onderwaternatuur is nog vrij onbekend, zeker bij ons als boswachters. Maar we willen ook dit stukje van Nederland leren kennen en tonen.”

Van Loon ziet het als een grote eer om de eerste onderwaterboswachter ter wereld te worden. „Ik deel graag mijn kennis met anderen en hoop zo vooral ook kinderen liefde voor de natuur bij te brengen. Mijn ervaring is dat ze graag de natuur in gaan, maar je moet ze niet alleen een verhaal vertellen. Ze willen ook wat beleven. En dat werkt. Als ze hier een opdracht hebben uitgevoerd, komen ze vaak later terug met hun ouders om te laten zien wat ze gedaan hebben.”

In juni wordt officieel begonnen met de aanleg van het tiny seaforest. „Eerst worden de basiselementen aangelegd. De rest moet zelf groeien. Dat kan vrij snel gaan. Volgend schooljaar zouden de eerste excursies al gehouden kunnen worden. Dan zijn er al veel mooie dingen te zien. De kennis die we opdoen, kunnen we later toepassen in de rest van de Grevelingen.”