Het was de afgelopen weken ’smullen’. De Knesset zette de tot nu toe belangrijkste stap op weg naar een terugtrekking uit de Gazastrook (en, wie weet, nog meer bezette gebieden); Yasser Arafat begon zijn enige mislukte ’overlevingsstrijd’ en op de dag dat Amerika met een toch nog onverwachte meerderheid Bush herkoos, werd de moord op één Amsterdammer door een andere Amsterdammer wereldnieuws.

Er is niet al te veel fantasie voor nodig om deze vier gebeurtenissen met elkaar in verband te brengen. Het sleutelwoord daarbij is terreur. Terreur bestond al lang voordat Israël werd opgericht of voordat de Gazastrook werd bezet, Yasser Arafat heeft hem niet uitgevonden. Wel gaf hij terreur een van de herkenbaarste gezichten. Direct of indirect was hij verantwoordelijk voor ten minste honderden terreurdaden.

Korte tijd leek het er op dat Arafat -net als bijvoorbeeld Sadat, Begin, Rabin en Mandela- zijn rol van soldaat-vrijheidsstrijder-terrorist kon en wilde inruilen voor die van vredestichter en responsabel leider van zijn volk. Al snel werd duidelijk dat hij -door onmacht, onwil of volgens een onbegrijpelijke logica- de Palestijnse terreur actief steunde dan wel welwillend of oogluikend toeliet. Niet voor niets werd hij omschreven als een man die nooit een kans liet liggen om een kans te laten liggen.

Geen staatsman
Het komt maar weinig voor dat een terrorist of guerrillaleider een succesvol staatsman wordt. Arafat heeft die overgang nooit echt gemaakt. Als hij eieren -in plaats van Parijse koopjes voor zijn vrouw Suha, steekpenningen, geheime bankrekeningen, kogels, bommen en granaten- voor zijn geld (of liever dat van zijn volk) had gekozen, zou hij de geschiedenis in kunnen zijn gegaan als een groot historisch leider.

Nu zal hij vooral herinnerd worden als een symbool van terrorisme, corruptie, machteloosheid en gebrek aan goede wil, en als een van de hoofdschuldigen aan het niet te benijden lot van de Palestijnen. Desondanks is hij altijd door zijn volk, dat nooit echte andere leiders heeft gekend, vereerd, en heeft hij een niet te ontkennen rol gespeeld in het vormgeven van de nationale identiteit van de Palestijnen.

Cynisch gedacht: ooit zullen we nog met weemoed aan Arafat terugdenken. We weten allemaal dat de man in zijn leven veel, heel veel strategisch fouten heeft gemaakt en desastreuze beslissingen genomen heeft, met veel (onschuldige) slachtoffers onder zijn volk en onder de joden. Toch was zijn opvatting en naleving van Marx’ Verelendungstheorie niets vergeleken bij de hedendaagse islamistische variant. De terreur die -in totaal verschillende vormen- de laatste jaren in New York, Bali, Madrid, Jeruzalem en Amsterdam huishoudt heeft weinig gemeen met de terreurdaden van de jaren zeventig.

Doelen
Er is niet bepaald gebrek aan aandacht voor de Palestijnse zaak. Het is ondertussen wel duidelijk dat de ’moderne’ islamistische terroristen -die ondanks hun onderlinge verschillen genoeg gemeen hebben om verbanden te leggen- zich niet tevreden zullen stellen met een Israëlische terugtrekking uit de bezette gebieden of een eind aan Amerikaanse inmenging in het Midden-Oosten. Gezien de doelen die zij uitkiezen (een jazzcafé in Tel Aviv, het WTC in New York, Spaanse forensen, hulpverleners in Irak en een Nederlandse columnist met uitgesproken meningen over de islam) mogen we aannemen dat joden nog maar een klein deel van hun beoogde vijanden -en ’dus’ gerechtvaardigde slachtoffers- vormen.

De strijd gaat nu het zogeheten Westen en aanhangers van een geminimaliseerde versie van de islam. Symbolen spelen hierbij een belangrijke rol: het soort doelwitten, de manier waarop mensen worden vermoord, de manier waarop leiders, coalities en slachtoffers worden aangeduid.

Het woord terreur heeft nooit beter bij zijn oorspronkelijke betekenis gepast als vandaag. Ook bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen speelde angst een centrale rol: veel Amerikanen waren bang voor een minder daadkrachtig leiderschap, anderen voor nog vier jaren onder George W. Bush.

Het valt aan te nemen dat Arafats erfenis -net als de kracht van zijn persoonlijkheid- vooral symbolisch zal zijn. De geheimzinnigheid rond zijn ziekte en geruchten dat hij wel/niet overleden zou zijn gaven aan dat zijn mogelijke opvolgers bang waren voor de reacties onder hun onderdanen: zal het Palestijnse volk zonder het symbool met de stoppels en de kaffiya kunnen, en wat voor alternatief zal het na zijn dood omarmen? Niemand weet echt hoe een Arafat-loos Midden-Oosten eruit zal zien, wie Arafat zal opvolgen en of er met hem of hen beter of slechter te onderhandelen valt.

Actie
Als de regeringen in Israël, Washington en Europa maar niet zo dom zijn om met de armen over elkaar te gaan zitten afwachten; om het even wat er de komende dagen en weken in Gaza-stad en Ramallah gebeurt. Israël, de Palestijnen, het Midden-Oosten en de hele wereld hebben alle belang bij daadkracht: verbeterde betrekkingen tussen Europa en de Verenigde Staten, een einde aan de Israëlische bezetting, een zelfstandig en zo democratisch mogelijk Irak en een compromisloze en eensgezinde strijd tegen alle vormen van islamistische terreur.

Het maakt niet echt uit dat of wanneer een symbool het tijdelijke voor het eeuwige verwisselt. Waar het om gaat is dat alle leiders die stabiliteit en vrede in het Midden-Oosten -en ’dus’ in de rest van de wereld- nastreven in ieder geval de vereiste dingen doen die ze grotendeels in eigen handen hebben.

De auteur -woonachtig in Israël- is historicus, gespecialiseerd in de geschiedenis van het Midden-Oosten en in de moderne joodse geschiedenis.