Terwijl Jeroen en Michou op huwelijksreis zijn, overlijden zij binnen een halfuur na elkaar aan een voedselvergiftiging. Hun familieleden worden daardoor niet alleen geconfronteerd met plotseling verdriet en gemis, maar ook met het erfrecht. Tussen de families ontstaat onenigheid over de erfenis. Wie heeft recht op de erfenis: alleen de familie van Jeroen, die na Michou overleed, of ook de familie van Michou? De families komen er niet uit en besluiten hun geschil voor te leggen aan de rechter. Waarschijnlijk wel het laatste wat Jeroen en Michou wilden, maar iets wat helaas vaker gebeurt.

Achtergrond

Jeroen (31) en Michou (28) trouwen op 1 juni 2016 en gaan daarna op huwelijksreis naar de Dominicaanse Republiek. Op 11 juni maken ze een excursie. Daarna eten ze in het restaurant van het hotel. Rond elf uur ’s avonds bellen ze vanuit hun kamer met de receptie om te melden dat ze zich ziek voelen. De volgende ochtend worden zij naar het ziekenhuis gebracht, waar Michou om 12.12 uur en Jeroen om 12.35 uur overlijdt. Na het dramatische en plotselinge overlijden van Jeroen en Michou ontstaat onenigheid tussen hun families. De familie van Jeroen meent recht te hebben op zowel de erfenis van Jeroen als die van Michou. De familie van Michou denkt daar anders over en meent dat zij recht heeft op de erfenis van Michou.

Wettelijke verdeling

Jeroen en Michou hadden geen testament. Als er geen testament gemaakt is, bepaalt de wet wie erft. De hoofdregel is dat, als er geen kinderen zijn, de echtgenoot van de overledene erfgenaam is. Als er wel kinderen zijn, zijn de kinderen samen met de echtgenoot van de overledene erfgenaam. Is er geen echtgenoot en ook geen kinderen, dan zijn de ouders en (half)broers en (half)zussen van de overledene erfgenaam.

Michou overleed als eerste. Jeroen was op dat moment nog in leven en was daardoor, als de langstlevende echtgenoot, haar enige erfgenaam. Jeroen erfde daardoor vlak voor zijn overlijden de erfenis van Michou. De familie van Michou was daardoor geen erfgenaam. Op het moment dat Jeroen overleed, had hij geen in leven zijnde echtgenoot/geregistreerde partner en/of kinderen meer. Daardoor erfde de familie van Jeroen zowel de erfenis van Jeroen als die van Michou. Dat was de rechtoe rechtaan uitkomst van de wettelijke verdeling. De familie van Michou vond die uitkomst onredelijk en kon zich daarbij op grond van de wet niet neerleggen.

Tweeërlei uitspraak

De families van Jeroen en Michou konden het niet eens worden over de vraag wie recht had op de erfenis van Michou. De moeder van Jeroen startte daarom een procedure bij de Rechtbank Den Haag. De rechtbank vond het niet redelijk om vast te houden aan de verdeling zoals die volgens de wet moet plaatsvinden. Dat zou tot gevolg hebben dat de familie van Michou met lege handen zou achterblijven. De rechtbank vond dat onaanvaardbaar en indruisen tegen het rechtsgevoel. De rechtbank kwam daarom tot het oordeel dat de familie van Michou haar enige erfgenaam was. Volgens de rechtbank was de familie van Jeroen alleen zijn erfgenaam in zijn erfenis en niet in die van Michou.

Een mooie uitkomst voor de moeder van Michou, maar voor de moeder van Jeroen een teleurstelling. Zij ging in hoger beroep bij het Gerechtshof Den Haag. Daar hield de rechter wel vast aan de regels die in de wet zijn opgenomen. De rechter in hoger beroep besliste dat alleen Jeroen erfgenaam is van Michou. Volgens het hof moet de wet zoveel mogelijk worden gevolgd, omdat daardoor voor iedereen duidelijk is wie wanneer erfgenaam is. Tot slot gaf het hof aan dat, wanneer Jeroen en Michou niet hadden gewild dat de wet zou worden gevolgd, zij een testament hadden kunnen maken. Daarin hadden zij kunnen afwijken van wat de wet bepaalt. Ze hadden daarmee gebruik kunnen maken van de grote vrijheid om zelf te bepalen wie je erfgenaam is. Dat hebben zij niet gedaan en daarom is de wet de wet en moest die gevolgd worden. Het hof vond ook dat een reden om vast te houden aan de volgorde van erfgenamen zoals de wet die noemt. De familie van Jeroen erfde daardoor zowel de erfenis van Michou als die van Jeroen.

Mogelijkheden testament

In een testament kunnen personen of instanties tot erfgenaam worden benoemd die dit volgens de wet niet zijn. Denk aan vrienden, de kerk of een ander goed doel. Een testament had Michou de mogelijkheid geboden om haar familie tot erfgenaam te benoemen, al dan niet samen met Jeroen. Daarmee had de onenigheid die na haar overlijden ontstond, voorkomen kunnen worden. Michou had ook kunnen opnemen dat haar familie wel bepaalde goederen (denk aan haar kleding of sieraden) zou ontvangen, of een schenking in geld van haar zou ontvangen, maar geen erfgenaam zou zijn. Jeroen zou dan alsnog haar erfgenaam zijn. Een testament biedt ook de mogelijkheid om erfgenamen te onterven.

Nalatenschapsmediation

Uiteraard is de situatie rond het overlijden van Jeroen en Michou heel bijzonder. Zo kort na het huwelijk en zo kort na elkaar. Is er geen testament gemaakt, dan wordt de nalatenschap afgewikkeld volgens het systeem van de wet. Er is dan geen ruimte om nog rekening te houden met wat redelijk is of wat de overledene misschien (zelf) gewild zou hebben. De enige manier om af te wijken van de wettelijke regeling is het maken van een testament.

De menselijke natuur werkt ook hier niet mee. Wie denkt er nu aan dood en nalatenschap bij het sluiten van een huwelijk? De woorden van de trouwambtenaar „tot de dood ons scheidt” vervliegen in de euforie van de huwelijksdag, de felicitaties en het vooruitzicht van een geplande huwelijksreis. De bijzondere situatie rond het overlijden van Jeroen en Michou onderstreept wel het belang van het bewust aandacht schenken aan de gevolgen van het erfrecht. Ook al bij het aangaan van het huwelijk. Het drama voor de nabestaanden is ongetwijfeld vergroot door de gevoerde procedures over de nalatenschappen van Jeroen en Michou.

De families van Jeroen en Michou hebben ervoor gekozen om hun geschil voor te leggen aan de rechter. Dat zal niet hebben bijgedragen aan de versteviging van hun band. In een procedure bij de rechter gaat het uitsluitend om het juridische geschil. Voor emoties is niet of nauwelijks ruimte. Daarom was nalatenschapsmediation waarschijnlijk een betere optie geweest. Onder leiding van een mediator hadden de families van Jeroen en Michou kunnen werken aan het oplossen van het geschil. Daarbij zou niet alleen ruimte zijn geweest voor het juridische geschil, maar ook voor de emotionele en relationele aspecten. Het is daarom begrijpelijk dat ook bij geschillen over erfrecht steeds vaker wordt gekozen voor nalatenschapsmediation. Vaak is dat beter dan het starten van een procedure bij de rechter.

De auteur is werkzaam als advocaat bij Wille Donker advocaten in Alphen aan den Rijn. Zij maakt deel uit van de praktijkgroep personen- en familierecht en de praktijkgroep erfrecht. Dit artikel is het tweede artikel over het personen- en familierecht en het erfrecht.