De Verenigde Protestantse Gemeente van Bonaire (VPGB) heeft in de hoofdstad Kralendijk en in het 20 kilometer verderop gelegen dorp Rincon een eigen gebouw. Dat was niet altijd zo. Walter Coffie (77) is het geheugen van deze kleine protestantse gemeente. In zijn centraal gelegen huis, in de schaduw van de rooms-katholieke Sint-Bernarduskerk in Kralendijk, vertelt hij graag over het ontstaan van een tweede protestantse kerk op Bonaire. Zijn vader speelde daarin een belangrijke rol.

De slavernij is een zwarte episode in de geschiedenis van Bonaire. Slaven uit Afrika werken onder barre omstandigheden in hete zoutpannen, op ruige plantages of in de huishouding. De heersende elite, vooral van Nederlands-protestantse afkomst, woont in Kralendijk. De koloniale overheid gebruikt Rincon, waar veel slaven wonen, als verbanningsoord voor lastige soldaten en andere ontspoorde onderdanen. Als Nederland in 1863 als een van de laatste landen in Europa de slavernij afschaft, stort de economie in.

Walter Coffie vertelt: „Mijn vader is Olivero Bacilius Coffie. Hij wordt in 1898 in Playa Grandi geboren, een nederzetting een paar kilometer buiten Rincon. Hij komt uit een gezin van tien kinderen en trekt als jonge jongen naar de VS om als kok op schepen te werken. Daar ontmoet hij christenen die zelf de Bijbel lezen. Als hij eind jaren twintig van de vorige eeuw naar Bonaire terugkeert, neemt hij extra Bijbels mee.”

Coffie schetst een beeld van die periode dat associaties oproept met de tijd van de Reformatie en Maarten Luther: „Het dorp Rincon en het rooms-katholicisme zijn erg verstrengeld. De kerk is er oppermachtig en de pastoor wil niet dat zijn parochianen zelf de Bijbel lezen. Als hij die toch bij mensen thuis vindt, neemt hij ze in beslag. Na thuiskomst van mijn vader zijn er al problemen met de pastoor van Rincon. Er is een groep parochianen die het protestantisme vorm wil geven. De meegebrachte Bijbels maken het makkelijker om in huisdiensten Gods Woord te openen.”

Koning

Er is in die tijd in Kralendijk al jaren een protestantse kerk met een in 1845 door koning Willem II geschonken kerkgebouw. Walter Coffie: „Daar zijn het dan meest geboorteleden die amper in de kerk komen, terwijl de verontruste parochianen van Rincon juist begerig zijn naar het Woord.”

De groep vraagt in 1928 ds. Aaldert van Essen, de protestantse predikant van Aruba, om hulp. Hij lijkt de juiste man, deze Van Essen was eerder zendingspredikant in Nederlands-Indië. In Rincon zijn veel kinderen geboren uit verhoudingen tussen blanke bannelingen en lokale vrouwen. Die kinderen zijn weliswaar rooms-katholiek gedoopt, maar volgen later de meer protestantse traditie of worden onkerkelijk. Van Essen neemt het werk op zich en brengt er het Evangelie huis aan huis met Nieuwe Testamentjes in het Papiaments. Hij is de eerste die in Rincon het heilig avondmaal bedient. Door zijn geestelijke arbeid neemt ook in Kralendijk het ledental sterk toe.

Eerste steen

De huisdiensten in Rincon barsten uit hun voegen, er ontstaat behoefte aan een eigen ”Kerki Protestant”. „Die komt er, met financiële steun van bemiddelde protestanten op buureiland Curaçao. Een hoge protestantse ambtenaar helpt de groep aan grond. Op 22 februari 1934 legt de gezaghebber (‘burgemeester’) van Bonaire de eerste steen. Een protestantse handelsman uit Kralendijk sponsort materialen en ook andere protestantse ondernemers springen bij.”

Coffie, gepensioneerd ambtenaar van de burgerlijke stand, noemt graag de namen van de bouwers: „Mannen uit de families Goeloe, Moliana, Vlijtig, Thodé, Coffie en Fenis, de meesten uit de nabijgelegen nederzetting Playa Grandi, besteden hun schaarse vrije tijd op de bouwplaats. Ook mijn vader helpt mee met de bouw.”

In amper vier maanden tijd is de klus geklaard en op 27 mei 1934 wordt de kerk officieel in gebruik genomen door de hiervoor speciaal van Curaçao overgekomen ds. Carel E. H. J. Milet de St. Aubin. De tekst van zijn preek is: „Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen.”

Salaris

Rincon wordt geen zelfstandige gemeente. De nieuwe protestanten registreren zich bij de protestantse kerk in Kralendijk en sinds 1934 delen beide kerken samen één predikant. De overheid op Curaçao betaalt conform het besluit van koning Willem II de protestantse predikant een ambtenarensalaris. Toch is de kleine gemeente regelmatig langere tijd vacant.

Coffie: „De organist van het nieuwe kerkje van Rincon wordt mevrouw Hellmund, die ook in Kralendijk de dienst begeleidt. Daarnaast geeft ze taalles aan nieuwe predikanten; in Rincon moet de dienst in het Papiaments gaan.”

Coffie benadrukt dat het hele leven anders wordt: „Ik mag van mijn ouders niet naar de rooms-katholieke school in Rincon. De protestantse jeugd gaat maandagochtend per bus naar de openbare lagere school in Kralendijk en gaat dan de rest van de week in de kost bij familie.”

Hervormingsdag

Als Bonaire op 10 oktober 2010 een bijzondere gemeente van Nederland wordt, vervalt de gratis predikantsplaats. Omdat de gemeente van in totaal zo’n 130 leden geen eigen predikant kan betalen, verzorgt Stichting Vrienden van de Protestantse Kerk van Bonaire sindsdien elke drie maanden een andere gastpredikant. Coffie: „Die gastpredikanten komen helpen, die kunnen we natuurlijk niet verplichten om in het Papiaments te preken. Gelukkig kunnen we in Rincon intussen de dienst ook in het Nederlands wel volgen.”

Elk jaar herdenkt de gemeente in een gezamenlijke dienst op 31 oktober de Reformatie. In 2017 wordt 500 jaar Reformatie gevierd met een Lutherweek met in beide kerken zang, muziek, film en een lezing. In een gezamenlijke avondmaalsdienst preekt de op Bonaire wonende ds. Jaap Luinstra, gereformeerd emeritus predikant uit Katwijk aan Zee, over het thema ”Een vaste Burcht”.

De meeste zondagen rijden Walter Coffie en zijn echtgenote, bijna 55 jaar getrouwd, de 20 kilometer naar Rincon. „De diensten zijn anders, er is een intieme sfeer, we zingen veel liederen in het Papiaments, daar woont familie.” Tijdens de coronacrisis zijn er zo’n vijftien kerkgangers, vooral ouderen blijven weg uit angst voor besmetting. Sinds kort wordt de dienst gestreamd via Facebook. Dat levert in het begin 150 livekijkers op, later oplopend tot enkele honderden.

Naast de grote rooms-katholieke kerk en de protestantse kerk vestigen zich in Rincon ook een kerk van de Zevendedagsadventisten en een kerk verbonden aan de Evangelische Alliantie. Verder zijn er huisdiensten van pinkstergroepen en sekten.

Veertig jaar ouderling

Coffie is niet bezorgd over de toekomst van zijn kerk in Rincon: „Ook bij ons speelt natuurlijk kerkverlating, het aantal kerkgangers in Rincon daalt. Soms vertrekt jeugd voor studie naar Nederland, zoals onze kleinzoon: organist en leider van het jeugdkoor. Maar ik heb er vertrouwen in dat de nieuwe generatie de kerk blijft dragen.”

Coffie, ook wel ”het geheugen van de VPGB” genoemd, wordt in 2009 ridder in de Orde van Oranje-Nassau vanwege zijn voorbeeldige carrière als ambtenaar en zijn verdiensten in verschillende maatschappelijke organisaties. Ook telt het feit dat hij veertig jaar ouderling was en beheerder van de twee protestantse begraafplaatsen. Echtgenote Linda Coffie-Frans wordt ook koninklijk onderscheiden vanwege haar jarenlange leidinggeven aan de zondagsschool en bestuurswerk voor het zangkoor. Dochter Sapphira Coffie is al jaren penningmeester van de VPGB. Haar echtgenoot speelt orgel in Rincon. Sommigen op Bonaire noemen de protestantse kerk van Rincon dan ook wel ”het Coffie-kerkje”.