Twee oorlogsschepen liggen op 29 juli 1858 precies in het midden van de Atlantische Oceaan. Op volle zee koppelen ze de eindjes van twee kabels aan elkaar. De ene loopt vanuit Europa en het andere uiteinde bevindt zich op het Amerikaanse vasteland. De 1,5 centimeter dunne kabel meet 4000 kilometer.

De aanleg van de oudste telegraafdraad is revolutionair. Voor het eerst in de geschiedenis kan er rechtstreeks worden gecommuniceerd tussen de twee continenten. Twee weken later stuurt de Britse koningin Victoria een felicitatietelegram aan de Amerikaanse president Buchanan, waarna er in de straten van New York een parade en een groot vuurwerk volgen.

Toch bereikt de koninklijke telegram pas na zeventien uur de bestemming; ruim twee minuten voor elke letter in morsecode. Maar het is voor iedereen duidelijk: na deze dag zal de wereld nooit meer hetzelfde zijn.

Berichten komen 8 jaar na het eerste trans-Atlantische telegram al een stuk sneller door, zes tot acht woorden per minuut. En tegen het einde van de negentiende eeuw is dat aantal gestegen tot veertig. De eerste telefoonkabel onder water (Transatlantic No. 1 ofwel TAT-1) wordt gelegd in 1956. In 1988 heeft TAT-8 een transmissiesnelheid van 280 megabyte per seconde, wat neerkomt op ongeveer vijftien keer de gemiddelde snelheid van een particuliere internetconnectie.

Tussen het Spaanse Bilbao en de Amerikaanse staat Virginia wordt in 2018 de Marea-kabel in gebruik genomen. De snelheid bedraagt 160 terabit per seconde, 16 miljoen keer sneller dan een particuliere internetverbinding.

Duizelingwekkend

Onderzeese kabels zijn de onzichtbare verbindingslijnen waardoor de westerse wereld 24 uur per dag, 365 dagen per jaar, de beschikking heeft over internet en telefoon. Wie in staat is om alle communicatie onder water te zien, zou de tel kwijtraken: miljoenen terabytes overbruggen duizelingwekkende afstanden.

In oceanen en zeeën liggen ongeveer 380 kabels met een totale lengte van meer dan 1,2 miljoen kilometer, dat is evenveel als dertig rondjes om de evenaar. Ze zijn te vinden op kilometers diepte, waar ze in het aardedonker vaak diepe ravijnen en immense plateaus overspannen en leefgebieden van de vreemdste zeedieren doorkruisen.

Alle dataverkeer tussen continenten en landen, van gedownloade films en telefoongesprekken tot e-mails en vrijwel alle (beurs)handel, gaat erdoorheen. Ook vanuit Nederland. Zo loopt er een kabel van Beverwijk over de Noordzeebodem, via het Noord-Duitse Waddeneiland Sylt, boven Schotland langs naar Brookhaven in New York. Vanuit Amerika loopt er een kabel terug naar Whitesands in Zuid-Engeland en Beverwijk. De lengte van deze ”Atlantic Crossing-1” bedraagt 14.301 kilometer. En dat is maar een van de negen kabels in de Atlantische Oceaan.

Het kan nog spectaculairder. De SeaMeWe-3-kabel maakt een halve wereldreis van maar liefst 39.000 kilometer van Oostende in België, via de Middellandse Zee en het Suezkanaal, helemaal tot aan Zuid-Korea en Perth aan de westkust van Australië. Onderweg gaan afsplitsingen op veertig plaatsen aan land. Telecombedrijven hebben sinds het begin van het internettijdperk in 1988 onvermoeibaar doorgewerkt aan het wereldwijde web. Een absoluut topjaar is 2001: ze leggen dan 200.000 kilometer kabel aan. De afgelopen kwarteeuw is er ruim 52 miljard euro geïnvesteerd in ”fiber optic submarine systems”, zoals deze glasvezelkabels heten.

Ondiep

De Noordzee is een van de meest bekabelde gebieden ter wereld, laat Rik Duijts van Rijkswaterstaat weten. „Het Nederlandse deel van de Noordzee is vergeleken met de oceaan relatief klein, maar er ligt toch 6000 kilometer aan kabels. Anders dan in de oceanen liggen die hier meestal in de bodem en niet erop. Dat komt doordat de Noordzee nogal ondiep is.”

Rijkswaterstaat staat ook in de beschermde gebieden, de zogeheten Natura 2000-habitats, van de Noordzee bekabeling toe, omdat er niets aan het oppervlak zichtbaar is. Han Lindenboom van ecologisch zeeonderzoekinstituut Imares/Wageningen UR: „Telecombedrijven zoeken natuurlijk altijd de kortste route, omdat die het goedkoopst is, en die loopt nu eenmaal ook door gebieden met een beschermde status.”

De hele Noordzee is al zodanig overhoop gehaald, door met name de visserij, dat eigenlijk niets meer is wat het ooit was, weet Lindenboom. „De oesterbanken zijn compleet verdwenen en de grind- en steenrotsbodems van vroeger zijn grotendeels veranderd in zandvlaktes.” Bij het kabelleggen wordt de zeebodem tijdelijk beroerd: er wordt een geul getrokken, de kabel gaat erin en de geul wordt weer dichtgemaakt.

Volgens Lindenboom hebben de kabels een verwaarloosbare invloed op het zeeleven. „Rond de kabels is er sprake van lichte elektromagnetische straling. Vooral kraakbeenvissen, zoals haaien en roggen, zijn daar gevoelig voor. Er zijn aanwijzingen dat gebieden waarin meerdere kabels liggen, tot andere zwempatronen kunnen leiden. Nog verder gaat de suggestie dat sommige leidingen strandingen van bruinvissen zouden veroorzaken. Maar dat is speculatie, want echt onderzoek is er nooit naar gedaan.”

Duijts erkent dat Rijkswaterstaat evenmin weet hoe schadelijk de straling voor vissen is. „Maar alles wijst erop dat die minimaal is. Een vis ervaart zo’n kabel alleen als hij er bovenop ligt. En ook al zal een enkele vis daardoor sterven, wat ik betwijfel, dan nog is dat niet dramatisch. Het wordt pas serieus wanneer complete vispopulaties het loodje zouden leggen, maar daar is geen sprake van.”

Hij constateert dat het risico van straling voor vissen pas sinds kort de aandacht heeft. „Ik adviseer telecombedrijven om erop te letten, maar maatstaven hebben we niet. Het belangrijkste aandachtspunt is dat ze moeten voorkomen andere kabels kapot te trekken.” Een paar keer per jaar gaat dat mis. Maar ook een visser kan weleens een kabel breken als hij zijn netten over de zeebodem sleept. Of een schipper plant per ongeluk zijn loodzware anker in een kabel.

Reparatie

Hoewel de reparatie van één enkele kabel weken in beslag kan nemen, veroorzaken dergelijke incidenten vrijwel nooit een internetstoring, zoals in 2008 het geval was in de Middellandse Zee. Grote delen van het Midden-Oosten en Noord-Afrika zaten toen dagenlang zonder internet en telefoon nadat een vis een kabel had doorgebeten. En in 2006 lag een deel van Azië plat vanwege een beschadigde kabel na een zeebeving.

Om dergelijke ingrijpende gevolgen te voorkomen, worden kabels steeds vaker in een ringstructuur aangelegd, waarbij de uitval van de ene kabel wordt opgevangen door de andere. In de Noordzee is hier al sprake van. Ook krijgen de kabels een sterke staalwapening tegen beschadigingen van buitenaf. In de toekomst moeten volgens onderzoekers vooral de gevolgen van klimaatverandering op onderzeese kabels in de gaten worden gehouden. De zeespiegel stijgt, krachtige stromingen in de oceaan zullen veranderen en de daardoor veroorzaakte aardverschuivingen kunnen kwetsbare kabels beschadigen of vernielen.

De vraag naar onderzeese telecomkabels zal de komende jaren, na een dip tijdens de economische crisis, weer aanzienlijk toenemen, al was het alleen maar omdat we steeds meer en sneller willen internetten –waarvoor nieuwe kabels nodig zijn. Ook groeit het internetgebruik in delen van Azië, Afrika en Latijns- en Zuid-Amerika explosief, soms met 50 (Brazilië) tot 80 procent (China) datagroei in een jaar tijd.

>>submarinecablemap.com voor een interactieve wereldkaart met alle onderzeese kabels