Theologenblog: Gender en Genesis

Daags voor de stormloop van trumpisten naar het Capitool (6 januari) gebeurde in datzelfde gebouw iets wat voor velen niet minder schokkend was. Op voorstel van de Democraten werd als nieuwe huisregel aangenomen dat door het Huis van Afgevaardigden voortaan alleen nog genderneutrale politieke taal gebezigd zou worden. Dus geen vader en dochter meer, maar ouder en kind, enzovoort. Bij de opening van het Congres de zondag daarvoor besloot de politicus Emanuel Cleaver zijn gebed met ”amen and a-woman”. Letterlijk vertaald: naast ”a-mannen” ook ”a-vrouw”, alsof het woord ”amen” eenzijdig mannelijk zou zijn. Of het volk hier nu op zat te wachten… Het was olie op het vuur van de verdeeldheid. De genderkwestie zorgt niet alleen in Amerika voor verdeeldheid. Het woord ”gender”, pas een goede halve eeuw geleden geïntroduceerd in de wetenschap, is inmiddels maatschappelijk volledig ingeburgerd. Naast het woord ”sekse”, dat op het biologische onderscheid ziet, heeft ”gender” betrekking op het sociaalculturele onderscheid tussen het man-zijn en het vrouw-zijn. Breder nog, in de praktijk ziet ”gender” op een spectrum met vele tussenvormen die te maken hebben met identiteit en expressie. Het is niet verwonderlijk dat bij het onderwerp ”gender” de temperatuur snel oploopt. Voor velen ligt achter dit woord een wereld van pijn en onrecht, discriminatie en eenzaamheid. Ook is er de stroming van het postgenderisme, die streeft naar een samenleving waarin iedereen naar vrije keuze zijn of haar genderrol en sekse kan kiezen, eventueel via biotechnische ingrepen. Hier dreigt genderideologie bepalend te worden. De genderdiscussie maakt veel los. Het gaat ons allen aan, ons eigen kind kan transgender zijn, of interseksueel. Bij de sollicitatie voor die leidinggevende functie in een technisch bedrijf blijken alleen mannen in aanmerking te komen. En versterkt de hoofdletter in ”Hij”, als het in de NBV21 over God gaat, de idee dat Hij mannelijk is, zoals recent de kritiek luidt? In zijn/haar meningsvorming over dit soort vragen gaat een christen te rade bij de Bijbel. Laat dit dan wel zorgvuldig-luisterend gebeuren. Al te vaak werd en wordt de Bijbel op gemakkelijke wijze opgevoerd ten faveure van het eigen gelijk. Een voorbeeld. Soms hoor je: waarom zouden we God alleen Vader en niet ook Moeder noemen? Immers, het oudtestamentische woord voor Geest (”ruach”) is vrouwelijk, en het woord voor Gods ontferming (”rachamim”) hangt samen met ”baarmoeder” (rechem). En God is toch ”de Rots die u baarde” (Deuteronomium 32:18)? Heel snel wordt hier uit een grammaticaal verschijnsel en een metafoor een simplistische conclusie getrokken ten aanzien van het Godsbeeld. Alsof het sporadische gebruik van vrouwelijke beelden voor God in de Bijbel de aanspraak ”onze Moeder” zou rechtvaardigen. Alsof God, de Totaal Andere, mannelijk of vrouwelijk of beide zou zijn. In de genderdiscussie speelt zeker ook de uitleg van Genesis 1:27 een rol, waar staat dat God ”de mens” (”ha-adam”) naar Zijn beeld schiep: mannelijk en vrouwelijk. De redenatie is dan deze, dat God voorafgaand aan de tweeheid van man en vrouw eerst een androgyne mens heeft geschapen, een man-vrouwmens. ”Ha-adam” is namelijk enkelvoud: „de geslachtsneutrale aardmens; wie we later Adam en Eva zijn gaan noemen, komen voort uit één mens’ (interview met Heleen Zorgdrager, [ND 31-1](https://www.nd.nl/geloof/geloof/1016889/-of-de-bijbel-is-ook-mijn-boek-of-alleen-het-boek-van-mensen-me)). Dit is een al oude opvatting, die je tegenkomt in een 5e-eeuws rabbijns commentaar (Genesis Rabba 8:1): „Toen de Heilige -gezegend zij Hij- de eerste mens schiep, schiep Hij hem als een androgyn wezen, zoals geschreven staat: mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen. Rabbi Sjmuel bar Nachman zei: toen de Heilige -gezegend zij Hij- de eerste mens schiep, schiep Hij hem met twee gezichten, toen splitste Hij hem en gaf hem twee ruggen, een rug aan het ene deel en een rug aan het andere deel.” Toegepast op de huidige genderproblematiek: veel is mogelijk, want het specifieke onderscheid tussen man en vrouw is secundair. Er is echter verschil tussen uitleg en inleg. Een zorgvuldige lezer merkt in dit Bijbelvers op dat God ”de mens” (enkelvoud) maakt, en dat Hij hén (meervoud; niet hém) ”mannelijk en vrouwelijk” schept. Het enkelvoud slaat op de soortnaam, het meervoud op het concrete man-en-vrouw-paar. Dezelfde uitdrukking ”mannelijk en vrouwelijk” wordt in Genesis 6 gebruikt voor de dieren in Noachs ark: per paar. Genesis vertelt ons dat God vanaf het begin terdege de man-vrouw-polariteit gewild heeft, en dit in Zijn schepping heeft gelegd, evenals het huwelijk tussen man en vrouw. Juist de tekst van Genesis 1:27 geeft dit op een prachtige manier aan: laten deze twee m/v één zijn – en wel van dezelfde waardigheid en waarde. De Bijbel heeft over ”gender” veel te zeggen. Daarom is het van belang om als christen een inbreng te hebben in de huidige genderdiscussie, met alle moeite en zorg die daarachter ligt. De Bijbel reikt zoveel verder dan oude patriarchale of nieuwe liberale ideologieën. Voorwaarde is wel dat we de Bijbel niet laten buikspreken, maar helemaal laten uitspreken. Direct al verrassend actueel, wat dan over gender in Genesis gezegd wordt. _De auteur is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep Biblical Exegesis and Systematic Theology (BEST) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen. >>rd.nl/theologenblog_

Theologenblog: Gender en Genesis

Opinie

RD.nl in uw mailbox?