Verspreidde het coronavirus zich vanuit een vismarkt in Wuhan?

De rol van de vismarkt weten we niet exact, zei WHO-onderzoeker prof. Marion Koopmans dinsdag in Wuhan tijdens een persconferentie. Diverse mensen liepen tijdens een bezoek aan de beruchte vismarkt het virus op. Maar hoe precies, is niet bekend. Het kan zijn dat een handelaar enkele klanten heeft besmet, dat bezoekers elkaar besmetten of dat een product –bevroren vis of andere dieren– het virus bevatte. Van een aantal verhandelde diersoorten is bekend dat ze vatbaar zijn voor het virus.

Er waren echter ook besmette personen op andere markten en plekken in Wuhan. Sterker nog, de vroegste besmettingen hielden geen verband met de vismarkt, zegt Koopmans. Het eerste bekende geval dateert van 8 december 2019, vier dagen voordat de eerste bezoeker van de vismarkt positief werd getest. Er was geen relatie tussen die twee.

Is het mogelijk dat het virus al veel eerder onopgemerkt rondwaarde?

Daar is geen bewijs voor, stellen Koopmans en prof. Liang Wannian van de Chinese Gezondheidscommissie. Pas vanaf begin december zagen artsen een toename van mensen met griepachtige verschijnselen. En vanaf de tweede helft van die maand nam het sterftecijfer toe met de opkomst van corona. Dat bewijst niet dat er geen besmettingen waren vóór december, maar wel dat er toen nog geen sprake was van grootschalige verspreiding van het virus.

Hoe is het virus op de mens overgesprongen?

Dat is de hamvraag. Er zijn vier verschillende scenario’s denkbaar, verklaart dr. Peter Ben Embarek, voedselveiligheidsexpert en hoofd van de WHO-missie. Het virus kan van een dier rechtstreeks of via een tussengastheer op de mens zijn overgesprongen. Ook kan het virus zijn overgedragen via de voedselketen, in of op een bevroren product. De vierde optie is dat het virus per ongeluk uit een lab is ontsnapt. Dat laatste acht hij echter „extreem onwaarschijnlijk”, onder meer omdat het virus voor de uitbraak eind 2019 nog niet bekend was in de wetenschap. Als er geen labs mee werken, kan het er moeilijk uit ontsnappen.

Meest waarschijnlijk acht Embarek het scenario dat het virus vanuit vleermuizen via een andere diersoort op de mens is overgesprongen. Waar die vleermuizen zich bevinden, is niet bekend. Wuhan zelf telt weinig van deze vliegende zoogdieren. Embarek zou daarom graag meer vleermuispopulaties willen onderzoeken in China, maar ook in omringende landen.

Ook bij andere dieren is onderzocht of ze mogelijk een virusreservoir vormen. De aantallen geteste dieren zijn indrukwekkend: zo’n 23.000 varkens, koeien, geiten en kippen en 50.000 wilde dieren van 300 verschillende soorten, binnen en buiten Wuhan. Alle testresultaten waren negatief. De virussen die wel zijn gevonden, wijken te veel af van SARS-CoV-2 om daar de oorsprong van te kunnen zijn.

Wanneer komen we er eindelijk achter waar het virus vandaan kwam?

Dat kan jaren duren, áls het al lukt. Hoofd van de WHO-missie Embarek adviseert om meer onderzoek te doen bij dieren en bij menselijk bloed uit bloedbanken. Dat kan volgens hem nieuwe inzichten opleveren. Tegelijk beseft hij dat er steeds minder materiaal beschikbaar is. Mogelijk blijft de oorsprong van SARS-CoV-2 dus wel altijd een raadsel.