„Pilatus zei: “U bent dus koning?” “U zegt dat ik koning ben,” zei Jezus. “Ik ben geboren en naar de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen, en een ieder die de waarheid is toegedaan, luistert naar wat ik zeg.” Hierop zei Pilatus: “Maar wat is waarheid?”” (Johannes 18:37-38a NBV).

Pilatus had huisfilosoof van de hedendaagse digitale samenleving kunnen worden. Wat is waarheid? Inwoners van de Verenigde Staten zijn er niet over uit. Velen steunen Trump nog altijd in zijn beweringen over fraude en manipulatie bij de verkiezingen. Ondanks onderzoek en hertelling houdt die overtuiging verbazingwekkend stand. Het lijkt erop dat Trump het zelf ook gelooft en met hem miljoenen Amerikanen. Het is ook lastig. Diepgaande polarisatie in de VS kleurt immers de berichtgeving.

Voor doorsnee burgers wordt het steeds lastiger te achterhalen of iets waar is of niet. Daar is de doorgaande digitalisering van onze samenleving mede debet aan. Technisch is veel mogelijk. Bij de ”deepfake” kersttoespraak van Queen Elizabeth lag het nepkarakter voor de hand. Maar nepnieuws is jammer genoeg een realiteit die maar heel lastig te onderscheiden valt van ‘echt’ nieuws. Daarnaast is het nieuws dat we te zien krijgen vaak selectief en bevestigt het in stijgende lijn onze persoonlijke meningen en interesses. De Netflix-documentaire ”The Social Dilemma” (2020) laat zien hoe dit via sociale media in zijn werk gaat en onbedoeld bijdraagt aan een steeds verdergaande polarisering binnen de samenleving. De doorgedreven digitalisering van het sociale leven betekent een aardverschuiving op allerlei terreinen, ook op het gebied van waarheidsvinding. Daarom start aan de Theologische Universiteit Kampen binnenkort een nieuwe module ”digitale samenleving” die onder meer over dit soort fenomenen wil doordenken vanuit een theologisch perspectief.

Nog lastiger wordt het als nepnieuws ingebed blijkt in een vorm van complotdenken, zoals de QAnon-theorie rondom de verkiezingen in de VS. Zo’n complottheorie biedt voor velen een welkom houvast in een onzekere en vaak grimmige werkelijkheid. Mensen weten door alle onrust in de samenleving niet meer waar ze staan. De theorie dat de wereld wordt geregeerd door een pedofielennetwerk komt tegemoet aan de diepere behoefte om niet alleen qua ”objectieve kennis” te weten hoe het zit, maar ook op een dieper bestaansniveau verankering te vinden in een visie op de wereld waarin goed en kwaad hun plek krijgen. Sociologen wijzen daarnaast ook op de relationele behoefte: het diepe verlangen te behoren tot een gemeenschap. Daarbij hoort een zekere loyaliteit die in daden tot uitdrukking komt. Afgelopen weken zagen we dat deze loyaliteit aan ‘messias’ Trump niet ophoudt bij de stembus… Niet voor niets is de beveiliging rondom de eedaflegging van Biden ongekend hoog.

De Bijbelse term voor waarheid (”alètheia”) draagt al deze dimensies in zich. Waarheid omvat een kennisdimensie (het verhaal, de inhoud van de waarheid), maar ook een relationeel aspect (samen in het verhaal leven, loyaal, voor het aangezicht van God). En dan klinkt de stem van die andere Messias: „Ik ben geboren en naar de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen, en een ieder die de waarheid is toegedaan, luistert naar wat ik zeg.”

Eerlijk gezegd vind ik het soms lastig om puur op rationele gronden aan mijn puberende kinderen uit te leggen waarom mijn geloof in Jezus wel waarheid is. Hoezo is dit geen ”fake news”? Sommige verhalen over Jezus klinken mensen best fantastisch in de oren. Hoezo op het water gelopen? Hoezo opstanding? Hoezo vergeving van zonden? De ondertussen aangeleerde reflex om zich af te vragen of bepaalde berichtgeving waar is, maakt dat een extra lastige. En ik heb Pilatus niet bepaald aan mijn kant.

Gelukkig hoef ik het niet alleen op rationele gronden uit te leggen. Dat zou maar een halve waarheid zijn. Ik mag het ook ‘uitleven’. Juist het feit dat ook de waarheid over Jezus is ingebed in een grotere, levende en ware werkelijkheid schiet me te hulp. Jezus’ eigen geloof in Zijn Vader hield niet op bij kennis en woorden maar ging gepaard met loyale daden van liefde. Jezus ging, wars van de gebruikelijke sociaal-religieuze onderscheiden, op zoek naar het uitschot van de samenleving. Hij raakte mensen aan en tilde hen op in een nieuwe familie. Hij gaf Zichzelf zelfs dwars door het sterven heen. En daarom heeft God hem verhoogd en Hem de naam boven alle namen gegeven (Filippenzen 2:9). In dat loyale getuigenis van Jezus werd Gods liefde voor Zijn schepselen in hun gebrokenheid tastbaar. In navolging van Jezus vormt de christenheid een familie die op haar beurt daadkrachtig en loyaal mag getuigen van die zelfde liefde. In de mate waarin dit lukt, wordt het voor de ‘buitenstaander’ (en ook mijn binnenstaande kinderen) minder lastig het waarheidsgehalte te proeven.

Myriam Klinker-De Klerck is universitair docent Nieuwe Testament. Zij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep Biblical Exegesis and Systematic Theology (BEST) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.