De helft van de coronapatiënten op de intensive care krijgt last van levensgevaarlijke bloedstolsels. Maastrichtse onderzoekers denken te weten hoe die ontstaan én hoe die kunnen worden voorkomen. Een experimenteel antistollingsmiddel blijkt in een kleine studie de kans op overlijden maar liefst te halveren.
Zodra virussen het lichaam binnendringen, komt het immuunsysteem in actie. Witte bloedcellen die de eerste verdedigingslinie vormen, zijn de zogenaamde neutrofielen. Deze cellen hebben drie strategieën: ze kunnen indringers opslokken, stofjes uitscheiden die de indringers doden, of een net van DNA-vezels uitwerpen om ziekteverwekkers te vangen. Hebben ze beet, dan ruimt het lichaam het net vol virussen op.
Dit vissen met DNA heeft echter een groot nadeel, zo ontdekten onderzoekers van het Maastricht UMC+: het activeert de bloedstolling en kan zo leiden tot trombose (bloedstolsels) en schade aan de bloedvaten. Ze zagen de netten vrijwel alleen bij ernstig zieke coronapatiënten met trombose.
„We dachten: als we nu die netformatie remmen, dan kunnen we ernstige schade bij coronapatiënten mogelijk voorkomen”, verklaart internist-immunoloog dr. Pieter van Paassen van het Maastricht UMC+.
Bemoedigend
Er bleek een middel te bestaan dat voorkomt dat neutrofielen te actief worden en hun netten uitwerpen: een zogenaamde complementblokker. Van Paassen onderzocht samen met onderzoekers van Amsterdam UMC de werking van het middel bij dertig ernstig zieke coronapatiënten. „Wereldwijd waren we daar de eerste mee.”
De resultaten zijn bemoedigend. Niet alleen is het middel veilig, ook bleek het de kans op overlijden bij de behandelde patiënten te halveren. Vanwege het geringe aantal deelnemers is echter nog niet met zekerheid te zeggen dat het medicijn daadwerkelijk zo effectief is. Van Paassen heeft daar wel goede hoop op. „Die kans is zeker aanwezig. Dat zou echt prachtig zijn. Tot nu toe hebben we behalve dexamethason eigenlijk geen effectief medicijn voor ernstig zieke coronapatiënten.”
Inmiddels is vervolgonderzoek gestart met meer proefpersonen, ter bevestiging van de resultaten. Verspreid over meerdere locaties krijgen in totaal 360 deelnemers het middel.
Ontstoken bloedvaten
De Maastrichtse immunoloog ziet nog meer toepassingen van de complementblokker: het middel zou ook „zeer effectief” kunnen zijn bij patiënten met vasculitis, een ernstige auto-immuunziekte waarbij de bloedvaten ontstoken zijn. „We doen daar onderzoek naar.”
Van Paassen heeft nog een andere troef in handen voor ernstig zieke coronapatiënten. Het gaat om een nieuw geneesmiddel dat zogenaamde vrije histonen kan neutraliseren, schadelijke stofjes die vrijkomen bij het uitwerpen van de netten. Over een paar weken hoopt hij daar een studie naar te starten. „Het middel is binnen de biochemieafdeling van de Universiteit Maastricht ontwikkeld”, zegt Van Paassen. „Het is een nieuw concept. Het onderzoeksteam verwacht dat het belangrijke toepassingen kan hebben.”
De internist vermoedt dat de histonenremmer vooral effectief is bij de meest zieke coronapatiënten, terwijl de complementblokker wellicht al nuttig is in een eerder stadium. „Dat denk ik op basis van het werkingsmechanisme van de stoffen. Uiteraard moet dat nog wel worden uitgezocht.”
Coronapatiënten op de ic krijgen standaard al bloedverdunners. Wat voegt de complementblokker daaraan toe? „We hebben de indruk dat de gebruikelijke antistollingsmiddelen onvoldoende effectief zijn. Artsen moeten die zeker blijven gebruiken, maar we denken dat het gebruik van stoffen die specifiek de netformatie tegengaan, effectiever zijn.”
