Druk overleg in de nacht van dinsdag op woensdag had Barroso tot de conclusie gebracht dat zijn formatie geen meerderheid zou verwerven in het EP. Daarom trok hij woensdag zijn voorstel voor de personele samenstelling ervan en voor de verdeling van de posten terug. Hij vroeg meer tijd om, zoals hij het uitdrukte, de zaken goed te kunnen afronden.

Er viel dus niets te stemmen. De Portugees behoedde zich op die manier voor een formele nederlaag, maar het komt er in feite natuurlijk op neer dat het EU-orgaan dat de burgers vertegenwoordigt zijn ploeg gewoon heeft afgewezen.

Op wat voor termijn hij zijn herziene Commissie zal presenteren, staat niet vast. Als het aan fractieleider Watson van de liberalen ligt, gebeurt dat kort na het weekend reeds. Barroso beseft echter dat hem geen eenvoudige missie wacht. Hij spreekt over enkele weken en noemt voorlopig geen streefdatum.

Het hangt er onder meer van af hoe omvangrijk de reparatiewerkzaamheden zullen zijn. Blijft het bij slechts minimale aanpassingen of vindt er een algehele reorganisatie plaats? Zullen er kandidaten afvallen of wordt er alleen geschoven met portefeuilles?

Het zijn vragen waarop Barroso niet inging. Hij volstond met: „De veranderingen dienen noodzakelijk en afdoende te zijn.” En verder: „De juiste oplossing schuilt in een compromis”; wellicht een waarschuwing dat geen van de partijen volledig haar zin krijgt. Het onderhandelingsproces dat nu begint met de lidstaten en, in relatie daarmee, het vervolg van de besprekingen met het EP, zullen leren wat dit allemaal concreet betekent.

Zeker lijkt alleen dat Buttiglione straks niet meer de beoogde commissaris van Justitie is. Met minder kan Barroso ongetwijfeld niet terugkomen. De kritiek was immers vooral gericht aan het adres van deze Italiaan. Maar of betrokkene totaal uit beeld verdwijnt, weten we nog niet. Daartoe is de medewerking nodig van premier Berlusconi en wellicht zal die niet zo gemakkelijk zwichten voor de eisen vanuit Straatsburg.

Hij heeft al meegedeeld dat hij voorlopig vasthoudt aan Buttiglione. Zijn Europese collega’s zullen morgen, als zij in Rome bijeenzijn voor de ondertekening van de ontwerpgrondwet, veel overredingskracht moeten inzetten om hem ertoe te bewegen af te stappen van die ramkoers.

Fractieaanvoerder Pöttering van de christen-democraten kondigde meteen aan dat hij niet accepteert dat de wijzigingen betrekking hebben op slechts één persoon. Hij dringt erop aan dat nu ook gekeken wordt naar de bezwaren die zijn geuit tegen andere kandidaten. Daardoor dreigt met name de Hongaar Kovacs (Energie) in de gevarenzone te geraken. Mogelijk blijven de Nederlandse Kroes (Mededinging), de Letse Udre (Belastingen en Douane) en de Deense Fischer Boel (Landbouw) evenmin buiten schot.

In het Europees Parlement heerste woensdag bij velen een juichstemming. Deze instelling deed met succes een greep naar een uitbreiding van haar macht en demonstreerde in deze kwestie een groeiend zelfbewustzijn. Watson daarover: „Dit huis is een maat groter geworden. Onze wil heeft gezegevierd.” De Nederlandse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Nicolaï, die als representant van de huidige EU-voorzitter in Straatsburg aanwezig was, had het over „een bewijs van een toenemende volwassenheid van de democratie binnen de Unie.”

Pöttering sprak van „een heel bijzondere dag in de geschiedenis van het Parlement.” Hij gaf als zijn mening dat het goed is dat kandidaten voor de Europese Commissie voortaan niet alleen maar pionnen zijn van de regeringen. Volgens de verdragsregels mag eerstgenoemde instantie alleen ja of nee zeggen tegen het team als geheel, maar wellicht resulteert het jongste voorval in de introductie van het gewoonterecht dat een commissaris in spe die aanloopt tegen een negatieve beoordeling van het EP, op grond van de ervaringen tijdens de hoorzitting, meteen moet afhaken. Wie zakt voor het ’examen’, kan dan de prestigieuze baan in Brussel definitief vergeten.

De delegatie van ChristenUnie-SGP daarentegen noemt dit „een bijzonder slechte ontwikkeling.” Zij benadrukt in een reactie dat een vergroting van de invloed van het Parlement de zeggenschap van de nationale regeringen beperkt. Daaraan voegt zij toe: „Federalisten zullen de gebeurtenissen beschrijven als een klinkende overwinning voor Europa. Maar die overwinning wordt behaald over de ruggen van de burgers en de lidstaten.”

Voorzitter Borrell van de Europese volksvertegenwoordiging verklaarde naar aanleiding van de gang van zaken: „We mogen die niet interpreteren als een crisis of als een confrontatie tussen instellingen. Ze geeft uitdrukking aan het normale democratische spel, met daarbij een eigen rol voor het Parlement.” En voorts merkte hij op: „De regeringen bezitten niet langer de exclusieve bevoegdheid om te bepalen wie er zitting nemen in de Commissie.”

En dan de positie van Barroso. Tot en met dinsdag stond hij vierkant achter alle genomineerde commissarissen en wilde hij niet van aanpassingen binnen zijn ploeg weten. Woensdag ging hij noodgedwongen alsnog door de knieën.

Hij trekt geen politieke consequenties uit de afwijzing. Zelf vindt hij dat zijn gezag niet is verzwakt, maar juist is versterkt. Hij wijst erop dat alle grote fracties zijn ultieme stap toejuichten. En inderdaad, aanvoerder Schulz van de socialisten stelde vast dat hij een deel van het krediet dat hij in de afgelopen weken had verspeeld door zijn weigering om de wensen van het EP te honoreren, heeft teruggewonnen. Maar waarschijnlijk had hij toch liever een andere start beleefd als Commissievoorzitter.